ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ - ΟΤΑΝ ΜΙΛΑΕΙ ΤΟ ΣΩΜΑ
Το νέο βιβλίο του Ζήση
Κατσαρίκα στο οποίο αναλύονται τα οδοντολογικά χαρακτηριστικά των
Σαρακατσαναίων, αξιοποιώντας την επιστημονική του γνώση και κατάρτιση, αλλά και τις
σχετικές ανθρωπολογικές έρευνες.
του Ζήση Κατσαρίκα
Μελετώντας το
βιβλίο του Α. Πουλιανού« ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ Ο
ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟΣ ΛΑΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, η επαγγελματική
μου διαστροφή, με οδήγησε να ασχοληθώ με το αντικείμενο των σπουδών μου, τα
δόντια και την μορφολογία τους.
Γενικότερα το
κρανίο, τα οστά της κεφαλής, όσο και τα δόντια, είναι από τα πιο στέρεα μέρη
του οργανισμού. Πολλές φορές η ανθρωπολογία, η αρχαιολογία, αλλα και Ιατροδικαστική επιστήμη, βγάζουν πολύτιμα
συμπεράσματα με την μελέτη τους. Η Οδοντιατρική
Ανθρωπολογία, είναι ένας υποτομέας της βιολογικής ανθρωπολογίας. Η οδοντιατρική ανθρωπολογία χρησιμοποιεί τις οδοντοστοιχίες
των ανθρώπων και άλλων μη ανθρώπινων πρωτευόντων - τόσο παλαιών όσο και
παρόντων - για να απαντήσει σε ερωτήματα ανθρωπολογικού ενδιαφέροντος. Αυτά τα ερωτήματα μπορούν να περιλαμβάνουν (αλλά σε καμία
περίπτωση δεν περιορίζονται):
Πώς συνδέονται τα άτομα και ο πληθυσμός;
Ποια ήταν η διατροφή τους;
Πόσο υγιείς ήταν αυτοί;
Οι οδοντιατρικοί ανθρωπολόγοι μελετούν την
ανάπτυξη, την ανατολή, τον αριθμό, το μέγεθος, τη μορφολογία, την τροποποίηση,
τη φθορά και την παθολογία των δοντιών, μεταξύ άλλων, για να απαντήσουν σε
αυτές τις ερωτήσεις. «Δείξε μου τα δόντια σου και θα σου πω ποιος είσαι», λέει ο Baron
Georges Cuvier, ο μεγάλος ζωολόγος και ανατομικός του 18 αιώνα.
Ο Simon Hillson του University College του Λονδίνου λέει:
"ότι τα δόντια έχουν
μια ξεχωριστή ανατομία και φυσιολογία, όλα τα χαρακτηριστικά τους είναι μοναδικά και εντελώς διαφορετικά από τη βιολογία του
σκελετού, και τα δόντια είναι επίσης μοναδικά μεταξύ των ανθεκτικών τμημάτων
των αρχαιολογικών και απολιθωμένων υπολειμμάτων που έχουν βρεθεί σε σώματα. Η
οδοντιατρική ανθρωπολογία μπορεί να μελετήσει και τα στόματα των ζωντανών
ανθρώπων, χρησιμοποιώντας τις ίδιες τεχνικές που χρησιμοποιούνται για τα αρχαία
κατάλοιπα".
Μια από τις
σημαντικότερες μελέτες και ίσως μοναδική για τα Ελληνικά δεδομένα, σε μεγάλο
αριθμό δείγματος, είναι αυτή του Α. Πουλιανού για τους Σαρακατσάνους. Οι
μελέτες που συναντά κανείς για την ανθρωπολογική οδοντολογία είναι ελάχιστες
στην χώρα μας.
Τα συμπεράσματα
της οδοντοσκοπικής μελέτης (όπως και αλλα χαρακτηριστικά, με τα οποία θα
ασχοληθώ αργότερα) των Σαρακατσάνων επιβεβαιώνουν την άποψη του ( και πολλών
άλλων) ότι οι Σαρακατσάνοι ήταν από τα αρχαιότερα Πρωτοελληνικά φύλλα, και το
αρχαιότερο της Ευρώπης κατά τον Πουλιανό.
-----------------------------------------------------------------------------------
Ο Βασίλης Μόλαρης προλογίζει το βιβλίο
Συλλογιζόμενος την έναρξη αυτού του προλόγου ως αναλαμπή, μου ήρθαν
στη μνήμη τα
λόγια του μεγάλου
ιστορικού της αρχαιότητος Θουκυδίδη (Ιστορίαι Β,40) «..τον τε μηδέν τών δε μετέχοντα ούκ απράγμονα, αλλ’αχρείον νομίζομεν… » σε σύγχρονη απόδοση ( ..και εκείνον που
δεν συμμετέχει στα
κοινά, δεν τον θεωρούμε φιλήσυχο πολίτη αλλά άτιμο..). Η ενασχόληση με τα κοινά ήταν η ενδεδειγμένη συμπεριφορά του
σωστού πολίτη , ενώ η αποχή
χαρακτήριζε τον ιδιώτη. Τον ιδιώτη, τον αχρείο, που ως ιδιώτης επιδίωκε μόνο το
ατομικό του συμφέρον, ο
ιδιώτης θεωρούνταν άρρωστος
πολίτης δηλαδή τρελός
, γι αυτό και
χαρακτηρισμός idiot είναι
σε χρήση σήμερα
ως ορολογία στην
ψυχιατρική. Ο ενασχολούμενος λοιπόν
με τα κοινά
και έχοντας προσφορά
είναι ο καλός
πολίτης. Εμένα η
σκέψη μου πάει στον συγγραφέα
στον Ζήση Κατσαρίκα
που έπειτα από
μία επιτυχημένη διαδρομή
με ενεργή συμμετοχή
και προσφορά στα
κοινά της πόλης ως
καλός πολίτης καταπιάστηκε
το τελευταίο διάστημα
με τα κοινά
του σιναφιού του, με
την ιστορία και παράδοση των
Σαρακατσιαναίων.
Διαβάστε ΕΔΩ τα προλεγόμενα του Βασίλη Μόλαρη
-----------------------------------------------------------------------------------
Βιογραφικό του Ζήση Κατσαρίκα
Γεννήθηκα το 1955 στο Ποντολίβαδο Καβάλας.
Ένα χωρίο, που κατοικούνταν από πόντιους και Σαρακατσάνους σχεδόν 50 - 50.
Φυσικά όπως σε όλα τα χωρία σχεδόν της περιοχής οι Σαρακατσάνοι δημιουργούσαν
τον δικό τους οικισμό.
Παππούς μου ο Τσέλιγκας Ιωάννης
Κατσαρίκας, τον οποίο δεν πρόλαβα, η μάλλον ήμουν ένα η δύο χρονών όταν έφυγε.
Η γιαγιά Πιστόλα Ευανθία, γεννημένη στις σαράντα εκκλησιές, της ανατολικής
Θράκης. Εκεί και τα τρία αδέρφια του πατέρα μου σε τρία πανομοιότυπα σπίτια.
Ο μικρός που ήταν ο πατέρας μου ο Παύλος στο κέντρο, αριστερά ο μεγάλος ο
Δήμος με δεξιά τον μεσαίο αδερφό τον Γιώργο. Είχαν και τρεις
αδερφές την Αγόρω η οποία παντρεύτηκε τον Μήτρο Γκουντή , που ήρθε απ το
Πολύνερο της ορεινής Καβάλας και εγκαταστάθηκε στο χωριό μας, την
Κατερίνα που παντρεύτηκε τον Χρήστο Γιαννίδη απ την Μαυροθάλασσα
Σερρών και την Παρασκευή η οποία ήταν και η μικρότερη και αγαπημένη (γιατί
την πρόλαβα ελεύθερη ίσως στο σπίτι μας) τον Στέργιο Μπίκο απ τα Βαφεΐκα Ξάνθης
όπου κατέβηκαν από την περιοχή Παρανεστίου.
Ο πατέρας μου ανήκε στην γενιά
των Σαρακατσάνων που άρχισε να εγκαταλείπει την κτηνοτροφία με την μορφή του
νομαδισμού που υπήρχε στην περιοχή μέχρι και προς το τέλος της δεκαετίας του 50
και άρχισε να ασχολείται με την γεωργία και τα σταβλισμένα γελάδια. Τα αδέρφια
του συνέχισαν για κάποια χρόνια ακόμα αλλα όχι νομαδικά. Τα τελευταία χρόνια
μετακινούνταν μόνο οι άντρες στα ξεκαλοκαιριά τα οποία ήταν η Λεκάνη,
Καβάλας στην περιοχή της
Παναγίας. Έτσι εγώ δέν πρόλαβα τα κοπάδια ούτε φυσικά και τα τρία
αδέρφια μου ο Γιάννης και η Ευανθία που γεννηθήκαν μετά. Με τα αδερφάκια μου
είχαμε δυο χρόνια διαφορά ο ένας απ τον άλλον και με την γιαγιά στο σπίτι
συνολικά ήμασταν πέντε. Μικρή οικογένεια για τα Σαρακατσάνικα δεδομένα
Χάρηκα όμως ένα καλοκαίρι το 1964 η 1965 την ζωή στα ξεκαλοκαιριά που ανέβηκα
και έμεινα τρεις μήνες στα καλύβια του θείου μου.
Ήταν απ τα τελευταία χρόνια που
διατήρησαν και αυτοί την στράτα , βουνά - κάμπος
Η μάνα μου Σαρακατσάνα και αυτή, από τα
Παγούρια Ροδόπης, κόρη του Ζήση Μπλέτσα, πέντε αδερφές , η μάνα μου που
ήταν μεγαλύτερη , η Μόρφω, η Αλεξάνδρα , η Αγόρω και η Γιαννούλα. Ήμουν
ο μεγαλύτερος γιος και ανεψιός ίσως για αυτό και λίγο
παραχαϊδεμένος.
Τα πρώτα μουσικά ακούσματα ήρθαν μαζί
με την γέννηση θαρρώ. Αν σκεφτεί κανείς ότι οι Κατσαρικαίοι θα έβρισκαν την
παραμικρή ευκαιρία να δημιουργήσουν γλέντι με το τίποτα. Αρκεί να
συναντιόταν πάνω από τρεις. Πάντα αρωγός βέβαια το γραμμόφωνο του μπάρμπα
Δήμου. Εμείς πάντα θεατές και κριτικοί .
Αργότερα μεγαλώνοντας άρχισε η
συμμετοχή η οποία ήταν στα σπιτικά μαζώματα είτε στους γάμους που γινόταν
στο χωριό η κάποιων συγγενών όπου πηγαίναμε σαν μουσαφιρέοι.
Γάμος στο χωριό, τι χαρά! Αυλές να
λαμποκοπάν τα καλοκαίρια και η ορχήστρα στην αρχή κάτω στη γη και αργότερα στην
πλατφόρμα του τρακτεριού.
Αυτά μέχρι την ηλικία των 14- 15 όπου
αρχίζει να μπαίνει στο ρεπερτόριο και η "μουρμούρα" η
"μποσανόβα" κ.α "ευρωπαϊκά" αλλα να διατηρούνται
ταυτόχρονα τα βιωματικά τραγούδια τα οποία σε κάθε έκφραση της ζωής είχαν οι
Σαρακατσάνοι και να επανέρχονται και να αναβιώνουν όταν έβρισκαν την κατάλληλη
ευκαιρία.
Εκεί που νομίζω ότι αρχίζω και χάνομαι
καθώς αναγκάζομαι να μείνω μόνος στην αρχή του 1970 στην πόλη της Καβάλας και
να αποκόπτομαι απ το περιβάλλον του χωριού, συναντώ τον Σταύρο Μπόνια, με τον
οποίο είμαστε και οι μοναδικοί Σαρακατσάνοι στο Γυμνάσιο Αρρένων Καβάλας. Στις
τρεις τελευταίες τάξεις, οπότε βρίσκαμε ευκαιρία σε εκδρομές η σε κάποια γωνία
έπιανε το τραγούδι. Δεν ξέρω γιατί, αλλα πάντα (το έχω εξομολογηθεί στον
Σταύρο) ακόμα και σήμερα αν με ρωτήσεις ποιο τραγούδι θυμάμαι είναι "των
φονεμένων τα άρματα" . Θεωρώ μετά από τόσα χρόνια, ότι με εντυπωσίασε η
περηφάνια και η λεβεντιά στο συγκεκριμένο τραγούδι και φυσικά η νεαρή αλλα μεστή
από τότε φωνή του Σταύρου.
Σπουδές μετέπειτα στην σχολή
Οδοντοτεχνιτών Θεσσαλονίκης και η πρώτες επαφές με τον Σύλλογο Σαρακατσάνων
σχεδόν στην ίδρυση του, από τον οποίο βραβεύομαι ως πρώτος Σαρακατσάνος
σπουδαστής των απανταχού τεχνικών σχολών Θεσσαλονίκης, πρόεδρος τότε ήταν θαρρώ
ο Κατσαρός. Αυτή είναι και η ολική επαναφορά στο χώρο των Σαρακατσάνων με
κέντρο αναφοράς και συνάντησης την ψάθα. Κάποια στιγμή δίνω στην Κατερίνα
Λεπίδα (φοιτήτρια της νομικής τότε)η οποία ασχολείτο το με την εφημερίδα, το
πρώτο μου ποίημα, το οποίο και δημοσιεύεται "ο Γιάννος". Ποίημα το
οποίο γράφω για τον χαμό ενός πρώτου μου ξάδερφου. Τους στοίχους τους
θυμάμαι ακόμα και σήμερα
Σήκω ορέ για δεν ακούς;
Ο θάνατος σε σκιάζει;
Εσύ ορέ που τη ζωή την έπινες στο τάσι
δείλιασες τώρα ορέ!
Σήκω ψιλοτραγούδα μας και εμείς να σε
ακούμε!
Αχ αδερφέ πως το μπορείς, να θες
να μας τρομάζεις;
Ακολουθεί ο στρατός (έφεδρος
ανθυπολοχαγός στην Ρόδο 1976 -1979) ο γάμος μου με την επίσης Σαρακατσάνα
Γενοβέφα Χατζοπούλου από τα Άβδηρα της Ξάνθης . Καθώς ξεκινάει η
επαγγελματική μου καριέρα μου παίρνει τον περισσότερο χρόνο της ζωής μου
αφήνοντας λίγο μόνον χρόνο για τα κοινωνικά τα οποία το υπερκαλύπτουν.
Διοικητικά συμβούλια ομάδες Μπάσκετ, βόλεϊ 10 χρόνια. Πρόεδρος στην Τ.Ο Ν.Δ
πόλεως Ξάνθης 4 χρόνια. Γ.Γ στο επιμελητήριο Ξάνθης 11 χρόνια. Παρακολουθώντας
βέβαια και συμμετέχοντας ποικιλότροπος στις ενέργειες του Συλλόγου Σαρακατσάνων
του οποίου είμαι μέλλος από την ίδρυση του.
Γεννιούνται και τα δύο παιδιά
μας ο Παύλος και η Ειρήνη, τα οποία γεμίζουν περισσότερο την ζωή μας και
τον χρόνο μας. Φτάνει όμως κάποια στιγμή που έρχεται όμως, το πλήρωμα του χρόνο
(σύνταξη). Καθώς είμαι άνθρωπος που δεν μπορώ να μείνω στατικός και ενώ εν τω
μεταξύ έχω εισέρθει και στα Μ.Μ.Δ, συμμετέχοντας σε πολλά δίκτυα. Αρχίζω πάλι
να δημιουργώ παρέες φιλίες, αγάπες, με Σαρακατσάνους όλης της Ελλάδας.
Εδώ γνωρίζω και έναν υπέροχο άνθρωπο ,
εργάτη χωρίς κανένα όφελος, της Σαρακατσάνικης κουλτούρας, από τα ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ
ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ. Στην αρχή μόνον διαδικτυακά και μετά και από κοντά, τον Γιώργο
τον Κολοβό.
Αυτή η γνωριμία με παρακινεί στην αρχή
και γράφω κάποια άρθρα δοκίμια, στα πορτραίτα για την Διασπορά των
Σαρακατσάνων, διαβάζοντας, ότι έχει γραφεί για εμάς από όλους τους συγγραφείς,
Έλληνες και ξένους. Η ενασχόληση μου αυτή μου βάζει την ιδέα να εμβαθύνω λίγο
στα περί καταγωγής μας , καθώς θεωρώ το κομμάτι πριν τα Άγραφα προς το Βυζάντιο
και πριν, δεν έχει μελετηθεί και δεν έχει διερευνηθεί καθόλου από τους
συγγράφεις. Ένα άλλο κενό που διαπιστώνω είναι, ότι εκτός ελαχίστων φωτεινών
εξαιρέσεων , δεν έχουν ασχοληθεί με το θέμα πολλοί Σαρακατσάνοι, που θα
αντιμετώπιζαν με σοβαρότητα και σεβασμό την υπόθεση, ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ, καθώς τους
αφορά. Σε όλα αυτά αν προσθέσεις και τα αισθήματα, την αγάπη, αλλα και τα
αποτυπώματα στην ψυχή, απο τα τραγούδια μας , τραγουδισμένα από αγαπημένες
φωνές, δημιουργείται η ανάγκη να φτιάξεις κάτι για να μείνει και να το περάσει
σε όλους. Έτσι προέκυψε λοιπόν το "ΠΡΩΤΟΕΛΛΗΝΕΣ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ"
(Καταγωγή, Ονομασία, διασπορά, δοξασίες, και τα τραγούδια της ψυχής μου)
Τώρα η «επαγγελματική διαστροφή» με
έκανε, μελετώντας το βιβλίο «ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ Ο ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟΣ ΛΑΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ»
Να ασχοληθώ ξανά ανθρωπολογικά με τα Δόντια των Σαρακατσάνων. Δεν διεκδικώ τον
τίτλο του συγγραφέα, ούτε του ιστορικού, ούτε του φιλόλογου. Αυτό που έκανα,
ήταν να ψάξω παντού για να βρω κάποια στοιχεία να τεκμηριώνουν τις ρίζες
μου και στο δεύτερο μέρος του πρώτου βιβλίου μου να καταθέσω την ψυχή μου.
Ζήσης
Κατσαρίκας
