ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ

ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΟΙ - ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

Κεντρική Εισήγηση του κ. Ιωάννη Πιστόλα στο 29^ο Αντάμωμα των Σαρακατσαναίων της Βουλγαρίας στο Σλήβεν, στα πλαίσια της συμπλήρωσης 30 χρόνων από την ίδρυση της Ομοσπονδίας Πολιτιστικών και Εκπαιδευτικών Συλλόγων Βουλγαρίας

του Ιωάννη Πιστόλα

Πολλά πράγματα αλλάζουν γοργά στη ζωή μας και περισσότερα ίσως θ' αλλάξουν στους καιρούς που έρχονται, αλλά ο πολιτισμός πρέπει μέσα μας να διατηρηθεί..., αν δε θέλουμε να πέσουμε στη διάλυση και την αχρηστία ενός μηδενιστικού κοσμοπολιτισμού, που ήδη χτυπά την πόρτα μας....προφήτευε ο Γεώργιος Θεοτοκάς (Έλληνας λογοτέχνης, δικηγόρος και κορυφαίος διανοητής της γενιάς του 1930) στις αρχές της δεκαετίας του ’60. 

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το θέμα που θα προσπαθήσω να αναπτύξω είναι: «Σαρακατσαναίοι-Φορείς και νέοι, παράδοση και προοπτική».

Και δεν διαχωρίζω τους Σαρακατσάνους σε Ελλαδίτες και Βουλγαρ’νούς, ούτε και τους φορείς, αφού μιλάμε για ενιαία εθνολογική ομάδα, με την ίδια παράδοση, αλλά και τις ίδιες  προοπτικές.

Η μουσική, ο χορός και η γλώσσα,  αποτελούν ιδιαίτερα γνωρίσματα του ανθρώπινου γένους και είναι αποτελέσματα μιας σπάνιας ανθρώπινης ικανότητας

Κατά τη διάρκεια του 20^ου  αιώνα, που χαρακτηρίστηκε από συγκλονιστικά κοσμοϊστορικά γεγονότα, η συνεχής ροή και μετεξέλιξη του πολιτισμού, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης κοινωνίας, απέκτησε τέτοια δυναμική ώστε να μη μπορεί κανείς να προβλέψει τη μορφή του πολιτισμού της επόμενης γενιάς.

Άλλωστε ο μέγας Ουμπέρτο Έκο θεωρεί ότι η Τεχνολογική εξέλιξη της εποχής μας έχει ήδη μετατρέψει τη γη σ’ ένα παγκόσμιο χωριό με ότι αυτό συνεπάγεται.

Η παραπάνω διαπίστωση -  εκτίμηση, άσχετα αν μας είναι αρεστή, τουλάχιστον δεν μπορεί να αγνοηθεί.

Καθήκον μας είναι, να οργανωθούμε έτσι ώστε, στον Πολιτισμό του αύριο, να διασώσουμε τα δικά μας Εθνικά πολιτισμικά κεφάλαια. Είναι συνεπώς, πιστεύω σημαντικό, να επιχειρηθεί μια ανάλυση των παραμέτρων του προβλήματος ώστε να οδηγηθούμε σε αλάνθαστη ερμηνεία των αποτελεσμάτων, σωστή αξιολόγηση των δεδομένων και ορθό Στρατηγικό Σχεδιασμό της Πολιτισμικής μας Παρέμβασης.

 

Ας εξετάσουμε λοιπόν την περίπτωσή μας, αυτή των Σαρακατσαναίων:

2. ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ:

Η διατήρηση της παράδοσης και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Οι νομάδες Σαρακατσάνοι βρέθηκαν κατά τους τελευταίους δύο τουλάχιστον αιώνες διασκορπισμένοι σε όλες τις χώρες της Βαλκανικής.

Παρά το γεγονός ότι έζησαν σε ξεχωριστά κράτη, με διαφορετικά κοινωνικοπολιτικά δεδομένα και κυρίως ιδιαίτερα απομονωμένοι μεταξύ τους για δεκαετίες, διατήρησαν αναλλοίωτη την θρησκευτική  ταυτότητα και την εθνολογική τους καθαρότητα.

Ο τύπος της κοινωνικής δομής (κλειστή κοινωνία) είναι σαφώς ένα σημαντικό αίτιο. Ωστόσο η πολιτισμική τους ταυτότητα, όπως διαμορφώθηκε και κυρίως διασώθηκε και διαδόθηκε μέχρι τις μέρες μας εθιμικά, ίσως αποτελεί την κύρια απάντηση στην παραπάνω διαπίστωση.

Ο τόπος της σχετικής διαμονής, επέδρασε ώστε να παρατηρηθούν κάποιες επί μέρους ιδιαιτερότητες στην πολιτισμική τους ταυτότητα.

Είναι γνωστό ότι ο πολιτισμός είναι στοιχείο ανθρώπινης κοινωνίας εξελισσόμενο. Έτσι και η πολιτιστική ταυτότητα των Σαρακατσάνων γενικά, μεταλλάχτηκε έστω και με βραδείς ρυθμούς.

Οι σημαντικότεροι σταθμοί εξέλιξης είναι:

α. Η περίοδος 1913 - 1926, που χαρακτηρίζεται από την οριστικοποίηση των εθνικών συνόρων και η οποία είναι ιδιαίτερα σημαντική.

β. Η περίοδος 1950 - 1960, που χαρακτηρίζεται από το τέλος του νομαδισμού. Η αλλαγή του τρόπου ζωής και η εγκατάλειψη προαιώνιων εθιμικών δεδομένων, υπήρξε ένα σόκ για τους Σαρακατσάνους, που εκτός από την μετάλλαξη της κοινωνίας τους, επέφερε και σημαντικές μεταβολές στο πολιτισμικό τους γίγνεσθαι.

γ. Η περίοδος 1965 έως και σήμερα, οπότε αρχίζουν να εμφανίζονται οι κατά τόπους Σύλλογοι Σαρακατσαναίων, καθώς και οι πρώτοι Σαρακατσάνοι επιστήμονες μελετητές της Σαρακατσάνικης παράδοσης.

Τόσο το πολιτιστικό κίνημα όσο και οι Σαρακατσάνοι μελετητές, μετά από μια μεταβατική εποχή ταλαντεύσεων και αμφισβητήσεων, είναι φανερό ότι συνέβαλαν τα μέγιστα στη διάσωση και διάδοση της πολιτισμικής ταυτότητας των Σαρακατσάνων.

3. ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ

Οι Σαρακατσάνοι ή Σαρακατσαναίοι, παραδοσιακοί στην τεχνολογία και την κοινωνική οργάνωση, είχαν κύριο χαρακτηριστικό το νομαδισμό. Ζούσαν σε ιδιότυπους κοινωνικούς και παραγωγικούς μηχανισμούς, τα τσελιγκάτα που, παρά  τις αντιρρήσεις, σοβαρών αλλά λανθασμένα πληροφορημένων επιστημόνων, ήταν συνεταιρισμοί με αρχηγό όχι ανεξέλεγκτο αλλά υποκείμενο σε κρίση. Κλειστές μονάδες από τη φύση τους, με βασικό δομικό κοινωνικό υλικό την  διευρυμένη ή εκτεταμένη  οικογένεια διατηρούσαν τις απαραίτητες μόνο εξωτερικές σχέσεις, αυτές που ήταν ζωτικής σημασίας, ώστε πολλές φορές να οδηγούνται στο τεχνητό επίχρισμα της κουμπαριάς.

«Πάει να βαφτίσει ένα παιδί, να κάμει έναν κουμπάρο, για να τον έχει γύρισμα», λέει ένα Σαρακατσάνικο τραγούδι

Με απαράβατο κανόνα την εθνική ενδογαμία - απαγορεύονταν ο γάμος μεταξύ συγγενών από πατέρα μέχρι τον 8^ο βαθμό και από μητέρα μέχρι τον 6^ο - και με συγγένειες εξ αίματος, εξ αγχιστείας, πνευματικής (κουμπαριά) και τεχνητής (αδελφοποία) αποτελούσαν μια κλειστή κοινωνική ομάδα, πατρογραμμική και πατροτοπική με αρχηγό – διαχειριστή πάντα από την γραμμή του πατέρα, είτε πρόγονο με σύστημα οιονεί πατριαρχικό, είτε αιρετό με σύστημα πατερναλιστικό.

Οι περιπτώσεις συμμετοχής κάποιου σε τσελιγκάτο του πεθερού ήταν σπανιότατες και ως εκ τούτου όταν συνέβαινε, έμενε στην ιστορία ως γεγονός: «Πώς κατάντ’σα ιγώ, βαλμάς τ’ Γκουρόϊα»!

Συγκρίνοντας κανείς την εκτεταμένη Σαρακατσάνικη οικογένεια με τις ιστορικές πατριαρχικές - την βιβλική Εβραϊκή, την Ελληνική προομηρική και τη Ρωμαϊκή – διαπιστώνει μια ιδιαιτερότητα, αφού ο Σαρακατσάνος αρχηγός ούτε υπερφυσικές – θεϊκές ιδιότητες είχε, ούτε απέπεμπε τη γυναίκα του ή εξέθετε το παιδί του ή αποφάσιζε για τη ζωή και το θάνατο των υπηκόων του, όπως οι Ρωμαίοι, ούτε είχε το δικαίωμα της πολυγαμίας ή της κτήσης παλλακίδων. Τέλος ο θάνατός του δεν επέφερε διάλυση της οικογένειας.

Το Σαρακατσάνικο τσελιγκάτο διέπονταν από απαράβατους κανόνες ηθικής, όπου ο ατομικισμός έπρεπε να ενταχθεί στο σύνολο που μπορούσε να διαιωνίσει τις απαραίτητες κοινωνικές δομές. Από την ώρα που τόσο το άτομο όσο και η ομάδα έμπαιναν στο σύστημα συγγένειας και συμμαχίας, ήταν πάντα κοινωνικά τοποθετημένοι και ταξινομημένοι.

Ωστόσο, μπορεί ο αρχηγός να είχε απόλυτη εξουσία, ως προς τις οικονομικές και διοικητικές αρμοδιότητες, δεν είχε, όμως, καμία δικαιοδοσία στην προσωπική ζωή του ατόμου ή της οικογένειας. Αυτό το πλέγμα κανόνων συμπεριφοράς, κωδικοποιημένο στο εθιμικό δίκαιο των Σαρακατσάνων, στο οποίο συνυπήρχαν πολλά στοιχεία του αρχαιοελληνικού, ρωμαϊκού και εκκλησιαστικού,  ήταν απαράβατο και περιλάμβανε όλο το φάσμα της κοινωνικής ιεραρχίας. Όταν παραβιάζονταν, παρενέβαιναν τα θεσμοθετημένα όργανα, όπως το συμβούλιο των γερόντων για ενδοκοινοτική οικονομική διαφορά  ή διοικητική παρέκκλιση του τσέλιγκα και σ’ναφικό δικαστήριο για  παράβαση κανόνων ηθικής τάξεως. Είναι γεγονός όμως ότι σπανιότατα παρέστη ανάγκη να συγκλιθεί  σ’ ναφικό δικαστήριο, κατά τους δύο περασμένους αιώνες (1900-2000).

Αν και υπάρχουν αναφορές για τον νομαδισμό από πολύ παλιά, ακόμα από τις πρώτες κοινωνίες ως τον Όμηρο και τον Αριστοτέλη και παρά τις ανθρωπολογικές αναφορές του Πουλιανού ότι είναι ο αρχαιότερος λαός της Ευρώπης, ή οι παλαιότεροι αυτόχθονες πρέπει να δεχθούμε ότι οι Σαρακατσάνοι ως συμβιωτική ομάδα καταγράφονται επίσημα στην βιβλιογραφία μετά τον 14^ο αιώνα.

Η κοινωνικοοικονομική τους δομή, αλλά και μια σειρά από συγκλονιστικά γεγονότα που συνέβησαν, όπως προανέφερα κατά τον 20ο αιώνα, έγιναν οι αιτίες που υποχρέωσαν τους Σαρακατσάνους της Βαλκανικής σε σχετική διαμονή περιορισμένη σε στενότερα εθνικά και γεωγραφικά πλαίσια. Έτσι, ανάλογα, κυρίως με τον τόπο της χειμερινής κατοικίας έχουμε Σαρακατσάνους Αττικοβοιωτίας, Ηπειρώτες, Θεσσαλούς (Μωραίτες), Μακεδόνες, (Κασσανδρινούς), Σερμπιάνους, Βουργαρ’νούς και της Αν.Μακεδονίας-Θράκης (Πολίτες - Κωνσταντινουπολίτες). Αυτοί οι γεωγραφικοί προσδιορισμοί απέκτησαν ένα ιδιαίτερο νόημα, στα μέσα του 20^ου αιώνα, καθώς άρχισαν να δημιουργούνται σιγά - σιγά κάποιες επί μέρους διαφοροποιήσεις στον εθιμικό τους πολιτισμικό χαρακτήρα.

Παρ’ όλες τις επί μέρους αυτές διαφοροποιήσεις και  παρά το γεγονός ότι έζησαν σε ξεχωριστά κράτη, με διαφορετικά πολιτικοκοινωνικά δεδομένα και μάλιστα ιδιαίτερα αποκομμένοι μεταξύ τους για δεκαετίες, οι όπου γης Σαρακατσάνοι διατήρησαν αναλλοίωτη μια ενιαία πολιτισμική ταυτότητα και καθαρότητα,

Ωστόσο η αλλαγή στις κοινωνικοοικονομικές δομές με την ασύλληπτη για τους Σαρακατσάνους ταχύτητα, που συντελείται δεν τους άφησε ανεπηρέαστους.

Η πολιτισμική μεταλλαγή και μετεξέλιξη, τόσο στο σύνολο του Σαρακατσάνικου πληθυσμού, όσο και στις κατά τόπους ομάδες, είναι απολύτως διακριτή και φαίνεται να ακολουθεί την ιστορική πορεία της σταδιακής απελευθέρωσης της Ελλάδας, στη δε Βουλγαρία ακολούθησε την εδώ ιστορία(π.χ. δήμευση των κοπαδιών, τέλος του νομαδισμού και αστικοποίηση των Σαρακατσαναίων το 1958 κ.α). Έτσι, εκτός από τις μικρές ή μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις στη φορεσιά που οπωσδήποτε σχετίζονται με τον τόπο τη σχετικής διαμονής αλλά και με τις χρονικές συγκυρίες, έχουμε κάποια διαφοροποίηση στη διαδικασία του γλεντιού που χαρακτηρίζεται από την υποκατάσταση των τραγουδιστών. Η εμφάνιση του φωνογράφου, κυρίως όμως η συμμετοχή της κομπανίας στο γλέντι, μετέβαλαν άρδην προαιώνιες εθιμικές διαδικασίες και επέβαλαν αλλαγές στην μουσικοκινητική κατάσταση.

4. ΦΟΡΕΙΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

Η μελέτη των φορέων του πολιτισμού και ιδιαίτερα του εθιμικού ή όπως συνηθέστερα λέμε του Παραδοσιακού, είναι πρωτίστως απαραίτητη, καθώς μόνο μέσα από τα αποτελέσματά της είναι δυνατή η καταγραφή των αντικειμενικών δεδομένων του ζητήματος.

Η εμφάνιση των πολιτιστικών συλλόγων, δειλά στη δεκαετία του ’60 στην Ελλάδα και πιο μαζικά αργότερα, από το 1990 κι εντεύθεν στην Βουλγαρία αντίστοιχα, έρχεται να αναστρέψει ένα εκφυλιστικό κύμα που παρατηρείται παράλληλα με την αστικοποίηση του πληθυσμού. Από τη μια ο πληθυσμός μεταναστεύει στην πόλη κι απ’ την άλλη θυμάται το χωριό, το τσελιγκάτο. Σ’ αυτόν ακριβώς τον δυαδισμό βρίσκει κανείς τις ρίζες του πολιτιστικού κινήματος.

Τόσο οι σύλλογοι όσο και οι Ομοσπονδίες με τις προσπάθειες αναβίωσης, εκόντες άκοντες συντελούν σε μια «ομοσπονδοποίηση» των πολιτισμικών στοιχείων. Πάντως θα πρέπει να αποδοθούν στους συλλόγους Σαρακατσάνων τόσο στους Ελλαδικούς όσο και στους αντίστοιχους της Βουλγαρίας, ιδιαίτερα εύσημα ως προς τον πρωταγωνιστικό τους ρόλο στη διάσωση στοιχείων του παραδοσιακού σαρακατσάνικου πολιτισμού. Ωστόσο πρέπει να μιλάμε πλέον για προσπάθειες αναβίωσης ή πιο δόκιμα για τον πολιτισμό των συλλόγων.

4.1.   Διάρκεια ζωής των πολιτιστικών φορέων.

Η διάρκεια ζωής των φορέων  του Παραδοσιακού πολιτισμού μας, σύμφωνα με  έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί, είναι σχετικά μικρή. Έτσι έχουμε το 40% να έχουν διάρκεια ζωής έως 30 έτη, το 28,60%  30 έως 40 έτη και το 31,40% έχουν ιδρυθεί πριν από τα 40 έτη και μέχρι και 55 έτη (Σ.Σ. Λάρισας).

4.2.Διασπορά των Πολιτιστικών φορέων.

Η διασπορά των πολιτιστικών φορέων έχει σαφώς κοινωνικά αίτια και φαίνεται να σχετίζεται ειδικότερα με την μετανάστευση, την πυκνότητα και τη σύνθεση του πληθυσμού, τις ειδικές συνθήκες ίδρυσης, ανάπτυξης και λειτουργίας του φορέα και τέλος διάφορες άλλες αιτίες.

5. ΝΕΟΙ  ΚΑΙ  ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Από επιστημονική έρευνα που διεξήχθη, προκύπτουν ιδιαίτερα σημαντικά στοιχεία, που αφορούν τη γνώση της Παράδοσης και ιδιαίτερα των παραδοσιακών χορών από τους νέους μας. 

5.1. Πόσο γνωρίζουν οι νέοι την Παράδοση;

Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι οι νέοι μας σε πολύ υψηλό ποσοστό (74,5%) έχουν κάποια σχέση με την παράδοσή μας, αφού δηλώνουν ότι γνωρίζουν 5 - 10 χορούς, ενώ μόνο το 16% λένε ότι δεν γνωρίζουν κανένα χορό. Ένα δε αξιοπρόσεκτο ποσοστό (9,5%) είναι προχωρημένο στη γνώση παραδοσιακών χορών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τα κορίτσια δείχνουν αυξημένο ενδιαφέρον για την παράδοση σε σχέση με τα αγόρια. 

5.2. Πώς έμαθαν οι νέοι τους Παραδοσιακούς χορούς;

Οι νέοι σήμερα μαθαίνουν την παράδοση, κατά κύριο λόγο, από τους φορείς του Παραδοσιακού πολιτισμού και το Σχολείο, σαν μία καθαρά εκπαιδευτική διαδικασία.

Τα νέα πολιτικοκοινωνικά και οικονομικά δεδομένα (Νέο Ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο) έχουν ήδη προδιαγράψει την πορεία και δείχνουν την νέα προοπτική. Σε μας απομένει το χρέος να χειριστούμε σωστά τα ζητήματα που αφορούν την διάδοση του Παραδοσιακού μας πολιτισμού, με βάση το νέο καθεστώς και να δημιουργήσουμε την δική μας δυναμική.

Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τη νέα τάση της «Βιομηχανίας του Πολιτισμού». Μπορούμε όμως να εκμεταλλευτούμε Προγράμματα, να εκσυγχρονίσουμε τις μεθόδους μας, να επανακαθορίσουμε τους στόχους μας και τις πρακτικές μας, να εγκαταλείψουμε την αυτοαπομόνωση και την εσωστρέφεια και να καταστήσουμε και τους άλλους κοινωνούς του Πολιτισμού μας.

 

Η προοπτική του Παραδοσιακού μας Πολιτισμού θα μπορούσε να κωδικοποιηθεί υπό μορφή δεσμών προτάσεων ως εξής: 

6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από την ανάλυση και επεξεργασία των παραπάνω δεδομένων προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα:

Παρασυρμένοι απ’ τον άνεμο μιας ιλιγγιώδους τεχνολογικής εποχής, όχι πια στο περιθώριο, αλλά ενεργά μετέχοντες και οι Σαρακατσάνοι οδεύουν μάλλον ως εθνοτική ομάδα, προς το τέλος.

Μια συμβιωτική ομάδα, ακραιφνώς ελληνική, με καταβολές προαιώνιες και μια  πρωτοφανή διαίσθηση ηθικής, που κράτησε μόνο όσα θεώρησε απαραίτητα απ’ τις εποχές και τα σημαντικά γεγονότα, δείχνει να κλείνει τον βιολογικό της κύκλο. Πεθαίνει όταν στερηθεί τον αέρα της, το τραχύ γεωφυσικό περιβάλλον. Μια ανυπότακτη κοινότητα που φαίνεται να καταξιώνεται όταν δέχεται έντονες εξωτερικές πιέσεις, ακολουθώντας μάλλον το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, τείνει σήμερα να αποτελέσει παρελθόν. Ό,τι δεν κατάφεραν οι Οθωμανικές διώξεις, οι πρωτοφανείς πιέσεις του τέως υπαρκτού σοσιαλισμού ή η αδιαφορία έως χλεύη της επίσημης πολιτείας, φαίνεται να γίνεται χωρίς κανείς να το επιδιώκει. Οι Σαρακατσάνοι που επέζησαν τουλάχιστον κατά τη Ρωμαϊκή, Βυζαντινή και Οθωμανική περίοδο, ή αν θέλετε έζησαν στο περιθώριο της προκαπιταλιστικής, της βιομηχανικής και μεταβιομηχανικής περιβάλλουσας κοινωνίας, παρακολουθούν σήμερα έκθαμβοι, μαζί με τον άλλο κόσμο πλήρως αφομοιωμένοι, την δραματική ηθική και πνευματική κατάρρευση του υπαρκτού καπιταλισμού. 

Και τώρα τι;

Ίσως, για την ειρωνεία της υποθέσεως, το προαιώνιο μαγικοθρησκευτικό τραγούδι με τη μορφή της προφητείας του Πατροκοσμά του Αιτωλού, ηχήσει για τελευταία φορά:

‘’Μια μέρα οι Σαρακατσάνοι θα χωριστούν στα τέσσερα . Όσοι παν’ έβγα ηλιού θα γυρίσουν φορτωμένοι με αρμαθιές φτώχεια και κακομοιριά. Όσοι πάν’ κατ’ το βοριά θα λουφάξουν. Κι όσοι δε Βουργαρέψουν θα κυριέψουν. Στο τέλος όλοι θα χαθούν. Μα σαν χαλάσουν οι Σαρακατσάνοι θα χαθεί κι κόσμος ολάκαιρος.’’

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΙΣΤΟΛΑΣ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ

Γεννήθηκα το 1957.

Αποφοίτησα από τη Στρατιωτική Ακαδημία(Σχολή Ευελπίδων) το 1980.

Υπηρέτησα από το 1981(με το βαθμό του Ανθυπολοχαγού) μέχρι και το 1998(με το βαθμό του Αντισυνταγματάρχη) σε Μονάδες των Ειδικών Δυνάμεων(Αλεξιπτωτιστής Ελεύθερης Πτώσης και Υποβρύχιος Καταστροφέας) του Στρατού Ξηράς, ασκώντας Διοίκηση από Διμοιρία μέχρι και Μοίρα Καταδρομών

Διετέλεσα Διοικητής στην Ελληνική Αποστολή Σομαλίας(ΕΛΛΑΣΟΜ 1992-1993), στην Ελληνική Δύναμη Βοσνίας(ΕΛΔΥΒ 1995-1996), καθώς και στην 35 Μοίρα Καταδρομών στην Κύπρο.

Βραβεύτηκα  κατά τη διάρκεια της Στρατιωτικής μου υπηρεσίας με Εύφημο μνεία(δύο φορές),Best Student Award σε Στρατιωτικό Σχολείο Γερμανίας, Μετάλλια ΝΑΤΟ,ΟΗΕ, Στρατιωτικής Αξίας Γ΄και Β΄Τάξης, Ευδοκίμου Υπηρεσίας Β’Τάξης, Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικα και του Τάγματος της Τιμής.

Παραιτήθηκα από  το Στρατό με αίτησή μου.

Δίδαξα ως ωρομίσθιος Καθηγητής στις Σχολές Αστυφυλάκων από το 1999 μέχρι το 2009 Ειδική Στρατιωτική Εκπαίδευση.

Διετέλεσα Εκλεγμένος Δημοτικός Σύμβουλος στο Δήμο ΟΡΦΕΑ Έβρου 1999-2002.

Από το 2001 εργάζομαι ως Διευθυντής των Εγκαταστάσεων και του Υποκαταστήματος της εταιρείας πετρελαιοειδών AEGEAN OIL στην Αλεξανδρούπολη.

Γνωρίζω Αγγλικά(πολύ καλά) και Τούρκικα(καλά) 

Διετέλεσα:

Ø  Πρόεδρος του Συλλόγου Σαρακατσαναίων Ν. Έβρου από το 2000 έως και το 2010.  (Εκλεγμένος πέντε  φορές)

Ø  Μέλος του Δ.Σ του Συλλόγου Σαρακατσαναίων Ν. Έβρου από το 2018 έως και  σήμερα.

Ø  Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Σαρακατσαναίων (Εκλεγμένος 2004-2006)

Ø  Μέλος της Εξελεγκτικής Επιτροπής της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Σαρακατσαναίων (Εκλεγμένος 2010-2012)

Ø  Πρόεδρος της Λέσχης Ειδικών Δυνάμεων Νομού Έβρου (εκλεγμένος από το 2000 έως και το 2009 και 2017-2019)

Ø  Μέλος του Δ.Σ της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ειδικών Δυνάμεων (εκλεγμένος 2010-2012 και 2012-2014)