portraita

 Γεώργιος Ντελής

του Φώτη Ζυγογιάννη 

Γεννήθηκα στις 9 Μαρτίου του 1934 στα χειμαδιά στα Σκροπονέρια Βοιωτίας. Τότε οι δικοί μας ξεχειμαζαν στα Σκροπονέρια και ξεκαλοκαίριαζαν στη Νεράιδα Δολόπων Αγράφων. Η δική μας οικογένεια είχε σαν χειμαδιά το Σκροπονέρι απο το 1850 και ύστερα όπως μολόγαγαν οι παππούληδες μας. Πατέρας μου ήταν ο Κώστας Ντελής (1903-1978) και ήταν παιδί του Ζιώζιου (Γεώργιος) Ντελή και της Παρασκευής Ρόγγα και είχε άλλους τρεις αδελφούς τον Αριστείδη, Νίκο και Χρήστο και δύο αδερφάδες τη Στυλιανή που πήρε ο Κώστας Τυμπλαλέξης και τη Βασίλω που πήρε ο Νίκος ο Καλλές και οι δύο αδερφάδες του ήταν στο Μπακλαλί στον Αρμυρό. Μάνα μου ήταν η Ελένη Γρίτσα (1910-2009) μοναχοδυχατέρα του Χρήστου Γρίτσα και της Καλλιόπης Τσακανίκα, με τον πατέρα μου παντρεύτηκαν στις 22 Απριλίου 1933 στο Ακόντιο Λιβαδειάς εκεί όπου ξεχείμαζε ο παππούς μου ο γερο Γρίτσας, μετά το γάμο επειδή η μάνα μου ήταν μοναχοδυχατέρα ο πατέρας μου πήρε τα πεθερικά του και τα έφερε και αυτά στα Σκροπονέρια να ζήσουν μαζί τους, απέκτησαν έξι παιδιά πρώτος εγώ και μετά ακολούθησαν ο Χρήστος, Καλλιόπη, Μόρφω, Γιάννης και Παρασκευή.

 

Οι γονεις Κώστας Ντελής και Ελένη (το γένος Γρίτσα) με τα παιδιά τους - όρθιοι απο αριστερά : Γιάννης, Γιώργος, Καλλιόπη, Μόρφω και Χρήστος και ανάμεσα στους γονεις η μικρή Παρασκευή


H ΣΤΡΑΤΑ 

Οι θ΄κοι μας μέχρι το 1955 ξεκαλοκαίριαζαν στη Νεράιδα στ Άγραφα. Τη στράτα μέχρι τη Νεράιδα την κάναμε 25 μέρες την άνοιξη και περίπου ένα μήνα το χινόπωρο,  τό ξεκίνημα γένονταν εκεί, πίσω μπροστά π᾿τόν αη Γιώργη, μέ τό παλιό καί προσπάθαγαν, νά μήν τούς πάρει Μάης. Ξεκίνημα μέρα Τρίτη δεν ξεκίναγαν ποτέ το είχαν σε κακό. Όταν έφτανε η μέρα να φορτώσουμε για να ξεκινήσουμε έφερνε ο βαλμάς τα άλογα εκεί στα καλύβια και τα στόλιζαν και αυτά διότι θα πέρναγαν απο χωριά και θα έσμιγαν και με άλλα καραβάνια στη στράτα και δεν ήθελαν να τους περάσουν για τίποτα παρακατιανούς. Εμείς όταν φορτώναμε και ξεκινάγαμε τραγούδαγαν και έλεγαν :

" Τώρα είναι Μάης και Άνοιξη , τώρα είναι καλοκαίρι,

Τώρα ο ξένος βούλετε στον τόπο του να πάει

Νύχτα σελώνει τ΄άλογα, νύχτα τα καλιγώνει

Βάζει τα πέταλα χρυσά και τα καρφιά ασημένια...."

«άειντι, ώρα καλή µας, καλή στράτα νάχουμι κί καλό καλουκαίρι».

Το τραγούδι αυτό έδειχνε τη λαχτάρα που είχαμε μόλις εφτανε η Άνοιξη να ξεκινήσουμε για τα ψηλώματα, οι Σαρακατσιαναίοι τόπο τους θεωρούσαν πάντα τα βουνά εκείνα τα χρόνια γι αυτό έλεγαν στο τραγούδι "ξένος", στο κάμπο ήταν ξενος και επίσης το χρυσοκαλίγωμα τον αλόγων δείχνει ότι το ξεκίνημα ήταν για εμάς μια γιορτή που έπρεπε να ειμαστε όλοι άνθρωποι και ζωντανά περιποιημένοι, στη στράτα ο σαρακατσιάνος τύχαινε να γεννηθεί, να παντρευτεί αλλά και να πεθάνει.


 Χάρτης μετακινήσεων 

μείς τό πρώτο κονάκι φεύγοντας απο το Σκροπονέρι το καναμε στη τοποθεσία  Μαρμέκο, στήναμε τέντες και φτιάχναμε πρόχειρες στρούγγες για να αρμεχτούν τα πράματα, κοντά σιγά-σιγά ξεκινάγαμε και φτάναμε στο χωριό Κόκκινο Βοιωτίας εκεί κάναμε το δευτερο κονάκι κοντά στο εκκλησάκι του Άη Γιώργη και απο εκεί φεύγαμε και κάναμε τρίτο κονάκι στο χωριό Παύλος Βοιωτίας. Εκεί στο Παύλο ξεχείμαζαν εκείνα τα χρόνια πολλοί σαρακατσιαναίοι οι περισσότεροι απο αυτούς ξεκαλοκαίριαζαν στον Έλυμπο και κάποιοι απάνω στα Πιέρια. Τήν άνοιξη άμα ξεκίναγαμε, δέ χασοµέραγαµε στή στράτα. Και για να μήν πιάσουν δυνατές ζέστες καί κακοπάθει το βιό, λλά καί γιατί το βιό μαξουλεύονταν κι’όσο νάναι στή στράτα τό μαξούλι πάαινε χαμένο με το να το δίνουμε τσαντίλα εδώ και τσαντίλα εκεί και σε ό,τι τιµή κι’ αν βρίσκονταν. Μετά το χωριό Παύλο φτάναμε στο Τσαμάλι και κάναμε κονάκι, εκεί στήναμε τις τέντες στην τοποθεσία Στρωτό Λιθάρι. Εκεί είχαν τα κονάκια τους οι Βελεντζαίοι, μετά στάση στον Έξαρχο και απο εκεί φεύγαμε και φτάναμε στο Δραχμάνι (Ελάτεια Φθιώτιδας), απο εκεί ξεκίναγαμε και φτάναμε στην τοποθεσία Πλατανόρεμμα σιμά στο χωριό Μώλος Φθιώτιδας. Επόμενος σταθμός ήταν στη Δρακοσπηλιά Λαμίας στη τοποθεσία Δασιά Δέντρα και μετά απο δύο μέρες εκεί φεύγαμε και φτάναμε στη Κορομηλιά Δομοκού και απο εκεί σιγά σιγά ξεκινάγαμε και φτάναμε στα Πέντε Μύλια εκεί που ειναι ο Σηδηροδρομικός Σταθμός Αγγειών στο Δομοκό. Μετά Σμόκοβο, Καλαμπρέζι, Λανάρι και απο εκεί τελευταίο κονάκι στην Απιδιά Καρδίτσας. Εκεί μια χρονιά το 1946 γέννησε η μακαρίτισσα η μάνα μου την αδερφή μου τη Μόρφω στη στράτα και μετά πέρναμε τη στράτα για τον προορισμό μας που ήταν το ξεκαλοκαιριό μας η Νεράιδα. 


Οι γονεις Κώστας Ντελής και Ελένη το γένος Γρίτσα


Θυμάμαι και δυο περιστατικά που έγιναν στην στράτα όλα τα χρόνια των μετακινήσεων. Με τον ανταρτοπόλεμο το 1947 είχαμε φτάσει με το καραβάνι στη Λαμία, εκεί μας σταμάτησαν οι αντάρτες και δεν μας άφηναν να περάσουμε απάνω. Πήραν με τη βία τις κάπες απο τα ξαδέλφια μου Θανάση και Τάσο Ντελή και ζήτησαν στον πατέρα μου να τους δώσουμε και λεφτά. Ο πατέρας μου τους ειπε επειδή δεν εχω τοσα λεφτά αφήστε με να μαζέψω και απο τους υπόλοιπους και να σας τα δώσω. Τότε αυτοί νευρίασαν και τον χτύπησαν πολύ άσχημα, ο αδερφός μου ο Χρήστος και εγώ νομίζοντας ότι ο πατέρας πέθανε βάλαμε τα κλάματα και η μάνα μου τότε φώναξε το μπαρμπά Μητράκο το Ντελή να τη βοηθήσει. Αφού έβαλαν τον πατέρα απάνω στο άλογο και εμείς τα δυο απο κοντά πήγαμε στο νοσοκομείο Λαμίας όπου καθήσαμε τρία βράδυα. Ταυτόχρονα ο μπαρμπα Αριστείδης ο τρανύτερος αδερφός του πατέρα μου πήγε στο Νομάρχη και ζήτησε βοήθεια τι θα κάνουμε αφου δεν μπορούσαμε να περάσουμε τη Λαμία να ανεβούμε στα βουνά και τότε ο Νομάρχης του έδωσε ένα χαρτί που μας επέτρεπε να καθήσουμε εκεί στις Θερμοπύλες όπου και περάσαμε το υπόλοιπο καλοκαίρι. Κάποιοι απο το δικό  μας τσελιγκάτο όμως αψήφησαν τον κίνδυνο και ανέβηκαν παρά τους κινδύνους στα βουνά, με αποτέλεσμα να υποστούν με γάλη ζημιά αφού τους άρπαξαν τα κοπάδια και εμειναν κυριολεκτικά με τη "γκλίτσα στο χέρι" .


Επίσκεψη του αρραβωνιαστικού στα κονακια της νύφης - Από αριστερά Παρασκευή Γ. Ντελή, Σπύρος Δ. Βλαχάκης (γαμπρός), Μόρφω Κ. Ντελή (νύφη), Ελένη Η. Ντελή, Κωστάντω Χ. Ντελή και Ρήνα Κ. Ντελή.


Στη στράτα όμως συνέβαιναν και ευχαριστά γεγονότα. Ένα τέτοιο ήταν ο γάμος της ξαδέρφης μου της Μαρίας η οποία και παντρεύτηκε στα τέλη του 1940 στη στράτα. Η Μαρία αρραβωνιάστηκε την άνοιξη και κανονίστηκε ο γάμος να γίνει το χινόπωρο που θα κατέβαινε το τσελιγκάτο απο τα βουνά. Ο γαμπρός Θανάσης Μπούρας Σαρακατσάνος που ήταν μόνιμα εγκατεστημένος στο Παλιοχώρι Λαμίας θα έρχόντουσαν εκεί στη στράτα να σμίξουμε και να γίνει ο γάμος στις τέντες. Εκείνη τη χρονιά αργήσαμε να φύγουμε απο τα Άγραφα ώστε να ταιριάξει ο καιρός να γίνει ο γάμος, φτάσαμε στη περιοχή Ταράτσα της Λαμίας ξεφορτώσαμε και στήσαμε τις τέντες, κάποιοι πήγαν στη Λαμία να κάνουν κάποια ψωνια που θα χρειάζονταν για το γάμο. Έσφαξαν αρνιά, έφτιαξαν κοκορέτσια, πίτες, τυριά, γιαούρτι και κρέας με μακαρόνια στο καζάνι. Έγινε ένας γάμος με τα όλα του, με πολλούς καλεσμένους και γλέντι τρικούβερτο. Δεν πήγαινε το μυαλό σου ότι οι Ντελαίοι είχαν σταματήσει προσωρινά εκεί και μετά το γάμο θα τα μάζευαν και θα συνέχιζαν για τα χειμαδιά.

 

 

Χορός στο Σκροπονέρι απο αριστερά πρώτος Παναγιώτης Η. Ντελής, Σπύρος Δ. Βλαχάκης, Γιώργος Κ. Ντελής, Αλέξης Η. Ντελής και Λάμπρος Π. Μάμαλης.


TA ΧΕΙΜΑΔΙΑ

Tο φθινοπωρινό καραβάνι ήταν πιο εύκολο γιατί αυτή την εποχή δεν υπήρχε το άρμεγμα και η τυροκόμιση. Έτσι έως τα μέσα  του Νοέμβρη το Σκροπονέρι γέμιζε και πάλι με κόσμο και αιγοπρόβατα.

Μόλις φτάναμε στο Σκροπονέρι η κάθε οικογένεια ξεφόρτωνε μπροστά στο καλύβι της, Απο τις πρώτες δουλειές που έκαναν οι άντρες ήταν να γκιζερίσουν το λιβάδι να δούν πως είναι απο χορτάρι, να σκεφτούν πως θα φτιάξουν τα πράματα, που και πόσα θα βάλουν σε κάθε τόπο. Οι γυναίκες συγίριζαν τα καλύβια, έκαιγαν κιαφι για τα ζούμπερα και τα μπάλωναν όπου είχαν χαλάσει, οι δικοί μας εδώ για σαλώμα πήγαιναν στα Ούγγρα και έφερναν.


Ο Χρήστος Ντελής (αδερφός ) με τη θειά Λίαινα Ντελή (Ασήμω το γένος Καραϊσκου) και τον Αλέξη Η. Ντελή.



Το Σκροπονέρι είχε δυο στάνες σε μικρή απόσταση μεταξύ τους. Αυτές ήταν :

ΖΕΡΒΟ

Τα κονάκια στη σειρά : 



Πάσχα στο Σκροπονέρι. Μέλη των οικογενειών Ντελή.


Το Ζερβό περιλαμβάνει τις εξής τοποθεσίες:

1) ΠΑΛΙΟΛΑΚΑ (κατά την παράδοση εκεί εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι Σαρακατσαναίοι που επέλεξαν ως χειμαδιό το Σκροπονέρι).

2) ΑΓΑΝΙΣΤΡΑ (ένα μέρος γεμάτο ελιές και σε κάποιο σημείο έβγαζε νερό. Από εκεί οι γυναίκες έπαιρναν για το νοικοκυριό τους).

3) ΑΜΠΕΛΙ (σ' αυτό το σημείο η οικογένεια Κατσίνα, μεγάλο τσιφλίκι για το Σκροπονέρι, καλλιεργούσε πενήντα στρέμματα αμπέλι).

4) ΤΡΑΧΥΛΙ (σ' αυτή την τοποθεσία ξεχείμαζε μια οικογένεια Σαρακατσαναίων η οποία είχε ένα τσοπανόσκυλο μ' αυτό το όνομα).

5) ΑΝΟΙΜΑ (η ονομασία αυτή προήλθε επειδή το μέρος ήταν ξέφωτο - ανοιχτό).

6) ΓΛΥΦΑ (σκιερό μέρος όπου τα μεσημέρια στάλιζαν και πότιζαν τα κοπάδια τους οι Σαρακατσαναίοι).

7) ΒΑΦΤΙΣΤΗΡΑ (αυτό το σημείο έβγαζε νερό όπου πότιζαν τα πρώτα χρόνια οι Σαρακατσαναίοι και πολύ παλιά κάποιοι Αρβανίτες απ' το χωριό Λουκίσια Ευβοίας).

8) ΤΗΣ ΚΟΥΛΑΣ ΤΟ ΚΑΜΙΝΙ (μια τοποθεσία όπου στα χρόνια της Τουρκοκρατίας υπήρχαν εκεί Πρόσφυγες).


Πάσχα στο Σκροπονέρι. Πρώτος στο χορό Κώστας Η. Ντελής, Αριστείδης Αθ. Ντελής, Θύμιος Κ. Μπακοστέργιος και Δημήτρης Ν. Χρισταντώνης.


ΠΡΟΣΗΛΙΟ

Τα κονάκια στη σειρά : 


Η Μόρφω Ντελή με τη μικρή Ελένη Δ. Ντελή.


Το Προσήλιο περιλαμβάνει τις εξής τοποθεσίες:

1) ΤΑ ΣΠΙΤΑΚΙΑ (το κέντρο του Σκροπονερίου. Εδώ υπήρχαν τα πρώτα πέτρινα σπιτάκια γι' αυτούς που δούλευαν στα μεταλλεία. Εκεί υπήρχαν τα πρώτα κονάκια των Ντελαίων)

2) ΟΒΟΡΟΣ (κεντρικό μονοπάτι απ' το οποίο περνούσαν όλοι οι τσοπαναραίοι του Σκροπονερίου. Απο εκεί ροβόλαγαν αυγή - αυγή κι όλα τα κοπάδια).

3) ΑΦΑΛΟΣ (επίσης κεντρικό σημείο του Σκροπονερίου. Εκεί ήταν και τα τελευταία μαντριά πριν λίγα χρόνια τα μαντριά το δικό μου και του αδερφού μου του Χρήστου).

4) ΠΗΓΑΔΑΚΙ (ένα μικρό πηγαδάκι δίπλα στη θάλασσα. Εκεί υπήρχαν τα κονάκια των Μπακοστεργαίων, του Χρισταντώνη και των Ντελαίων).

5) ΓΡΑΜΜΗ (ένα σημείο όπου κουβαλούσαν τα μέταλλα από μεταλλείο που υπήρχε παλιότερα).

6) ΆΗ ΝΙΚΟΛΑΣ (στο σημείο αυτό υπήρχε το παλιό εκκλησάκι το οποίο κι ολοκλήρωσε ο αείμνηστος Χρήστος Καραγιάννης απ' το χωριό Κόκκινο Βοιωτίας και το σημείο στο οποίο ανταμώνουμε σήμερα οι Σαρακατσαναίοι).

7) ΤΣΟΚΑΝΑΚΙΑ (μια πλαγιά με πολλές μικρές πετρούλες, δίπλα στον αφαλό).

8) ΠΑΛΙΟΚΟΠΡΙ (τα παλιά μαντριά της οικογένειας Σαρακατσαναίων με τ' όνομα Μόσχος).

9) ΛΙΟΣΤΑΣΙ (ο μεγάλος ελαιώνας του Σκροπονερίου πάνω απ' το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου).

10) ΜΕΤΟΧΙ (αυτό το σημείο ήταν Καλογερικό).

11) ΚΕΦΑΛΑΡΙ (ήταν δίπλα στη θάλασσα κι έβγαζε γλυφό νερό. Το νερό αυτό έρχονταν απ' την Κωπαΐδα. Εκεί έπλεναν τα ρούχα, τα τσόλια κι εκεί πότιζαν μέχρι πριν λίγα χρόνια τα γίδια, οι "Μπακαλαίοι", Κωνσταντίνος και Δημήτρης Ντελής, ο Δημήτρης Ποταμιάς και οι "Ζωζαίοι", Γιώργος και Χρήστος Ντελής).

12) ΧΩΡΑΦΑΚΙ (ένα σημείο όπου ο παππούς "Σιούλας" (Αθανάσιος Ντελής) το καθάριζε καθώς βοσκούσε το κοπάδι του για να φυτέψει ελιές).

13) ΓΕΡΟ ΝΙΤΣΑΣ (σ' αυτή την τοποθεσία ξεχείμαζε η οικογένεια του Λεωνίδα Ντελή κι από εκεί πήρε και το όνομά της).

14) Η ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ "ΣΤΟΥ ΤΣΑΠΡΟΥΝΗ"

(σ' συτό το σημείο ξεχείμαζαν Σαρακατσαναίοι με τ' όνομα "Τσαπρούνης").

15) Η ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ "ΣΤΟΥ ΜΠΕΣΑ"

(σ' αυτό το σημείο ξεχείμαζαν Σαρακατσαναίοι με τ' όνομα "Μπέσας").

16) Η ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ "ΣΤΟΥ ΚΑΛΛΕ"

(σ' αυτό το σημείο ξεχείμαζαν Σαρακατσαναίοι με τ' όνομα "Καλλές").

17) ΜΑΝΑΝΑΣ (σύμφωνα με πληροφορίες, μεγάλη στάνη μ' αυτό το όνομα ξεχείμαζε περίπου τριάντα χρόνια στο Σκροπονέρι).

18) ΚΑΛΟΓΕΡΟΣ (πριν το πηγάδι του Κατσίνα, υπήρχε πολύ παλιά ένα καλυβάκι στο οποίο έμενε ένας Καλόγερος κι έφτιαχνε καμίνια).

19) ΚΑΣΤΡΟ (μικρή ραχούλα πάνω απ' το κεφαλάρι στο οποίο υπήρχαν ερείπια από παλιό κάστρο).

20) ΠΑΠΑΚΥΡΙΤΣΙ (δίπλα στα τσοκανάκια, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας έμενε εκεί σ' ένα καλυβάκι ένας κλέφτης ο Παπακυρίτσης).

21) ΚΑΜΑΡΑ :στην τοποθεσία αυτή είχαν τα κονάκια τους οι Ποταμαίοι και οι Θανασαίοι. Πολύ παλιά και οι Μπακοστεργαίοι. Εκεί υπάρχει ακόμη και σήμερα το μικρό και πέτρινο σπιτάκι του Δημητρίου Ποταμιά. (πατέρας του αείμνηστου Γεωργίου Ποταμιά).

22) ΆΗ ΓΙΑΝΝΑΚΟΣ (στο σημείο αυτό υπήρχε ένα μικρό εικονοστασάκι, το οποίο υπάρχει ακόμη και σήμερα).

23) ΔΙΑΣΕΛΟ (ξέφωτο μέρος αγνάντια στο χωριό Κόκκινο. Εκεί είχαν τα τελευταία χρόνια τα κονάκια και τις στρούγκες οι "Μπακαλαίοι", Κωνσταντίνος και Δημήτρης Ντελής.

23) ΣΠΗΛΙΑ (στο τελείωμα της γραμμής υπήρχε μεγάλη, πέτρινη σπηλιά την οποία χρησιμοποιούσαμε  τα καλοκαίρια για να διατηρούμε το τυρί και τις μυζήθρες).

24) ΣΚΑΛΑ (το δύσκολο κομμάτι για το ανέβασμα στο πηγάδι του Κατσίνα).


Η γιαγιά η Κώσταινα (Ελένη Ντελή) φουρνίζει.


TA ΒΟΥΝΑ

1) ΚΛΕΦΤΟΣΠΗΛΙΑ (σύμφωνα με την παράδοση, αυτό το βουνό λειτουργούσε ως κρυσφύγετο των κλεφτών στις παλαιότερες εποχές).

2) ΚΟΤΟΠΑΡΙ Ή ΣΚΙΕΡΟ (βουνό στο οποίο υπήρχε ψηλά η μεγαλύτερη λάκα).

3) ΛΙΘΑΡΟΣΤΡΟΥΓΚΑ (εκεί οι Σαρακατσαναίοι είχαν φτιάξει πολύ παλιά στρούγκες με λιθάρια).

4) ΓΚΟΡΤΖΟΛΑΚΑ: βουνό με πολλές γκορτζιές (αγριοαχλαδιές).

5) ΓΚΟΥΜΑΣ (πολύ παλιά σ' αυτό το ψηλό βουνό πότιζαν τα στέρφα. Στη συνέχεια το έσκαψαν διάφοροι, ψάχνοντας αρχαία).

6) ΤΑΡΤΕΖΑ (ψηλό βουνό με την καλύτερη λάκα. Εκεί όταν ανταμώνονταν οι γεροντότεροι με τα κοπάδια τους τραγουδούσαν και χόρευαν).

7) ΠΕΤΑΛΑΣ (βουνό κακοτράχαλο, το οποίο δυσκόλευε τη βόσκηση των κοπαδιών και τις δουλειές των τσοπαναραίων. Μια περιοχή με πανοραμική θέα ως τον κάμπο της Θήβας).

8) Η ΛΙΘΑΡΟΣΤΡΟΥΓΚΑ ΤΟΥ ΜΑΜΑΛΗ.(η τοποθεσία αυτή πήρε την ονομασία της από την πετρόστρουγκα που είχε φτιάξει εκεί ο γερο - Πέτρο Μάμαλης).

9) ΒΟΘΝΑΣ (μεγάλο βουνό στο οποίο είχε γίνει καθίζηση μετά από σεισμό).

10) ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΣ (ψηλό βουνό στο οποίο υπήρχε παλιός ανεμόμυλος).

11) ΣΚΑΜΠΟΒΑΪΖΑ (ψηλό βουνό, δύσκολο με σκαμπανεβάσματα. Απ' αυτό το λόγο άλλωστε και τ' όνομά του).

12) ΠΗΓΑΔΙ ΚΑΤΣΙΝΑ - ΚΑΛΟΓΕΡΟΥ (ανήκε στον κτηματία του Σκροπονερίου, Κατσίνα. Μετά τη λήξη του εμφυλίου όταν οι Σαρακατσαναίοι σταμάτησαν ν' ανεβαίνουν στα βουνά των Αγράφων, ξεκαλοκαίριαζαν σ' αυτή την περιοχή. Σ' αυτό το βουνό ξεκαλοκαιριάσαμε τα τελευταία χρόνια εγώ και ο αδερφός μου ο Χρήστος) 

 

Τα αδέρφια Χρήστος και Γιάννης Ντελής.


ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΑ ΧΕΙΜΑΔΙΑ

Οι συχνές μετακινήσεις απ' το χειμαδιό στο ξεκαλοκαιριό καθώς και η απομόνωση του Σκροπονερίου δεν άφηναν περιθώρια στα παιδιά να μάθουν γράμματα.

   Με κάθε τρόπο όμως έπρεπε να μάθουν ανάγνωση κι αριθμητική για να "μη μας γελάει ο χασάπης κι ο γαλατάς" κι "άμα πάτε στρατιώτες να ξέρετε να στείλετε ένα γράμμα", έλεγαν οι γεροντότεροι.

   Κάποια χρόνια (περίπου 1942 - 1945) γινόταν εξόρυξη μεταλλευμάτων στο Σκροπονέρι (κοντά στο Μαρμέκο) για λογαριασμό Γερμανικής εταιρείας. Υπεύθυνος ήταν κάποιος απ' τη Στενή Ευβοίας και η γυναίκα του ήταν δασκάλα. Η εταιρεία τους είχε φτιάξει ένα μικρό σπιτάκι δίπλα στα κονάκια μας.  Έτσι οι Σκροπονερίτες θεώρησαν σωστό να πληρώνουν τη δασκάλα ώστε να μάθουν κάποια απ' τα παιδιά τα πρώτα τους γράμματα (τ' αγόρια μόνο).


Οι συννυφάδες Δέσποινα και Βασιλική Ντελή βζαίνουν τα κατσίκια με το μπουκάλι.


   Συγκεκριμένα: ο Χρήστος ο Χαλβαντζής, ο Χρήστος ο Μπακοστέργιος, ο Νίκος ο Μπακοστέργιος, ο Νίκος (Κων.) Ντελής, ο Γιώργος και ο Δημήτρης (Αριστ.) Ντελής, ο Αλέξης (Ηλία) Ντελής και εγώ, έμαθαν τα πρώτα τους γράμματα σε κεραμικές πλάκες με κιμωλία. Η εταιρεία όμως πουλήθηκε και η δασκάλα έφυγε απ' το Σκροπονέρι. Έτσι πολλά απ' τα υπόλοιπα παιδιά έμειναν τελείως αγράμματα.

   Ο μπάρμπα Νίκος ο Χρισταντώνης είχε πάει για έξι καλοκαίρια σ' ένα δάσκαλο στ' Άγραφα. Επομένως ήταν κι ο μοναδικός που θα μπορούσε να μάθει γράμματα στα παιδιά. Κάθε βράδυ μάζευε παιδιά και κορίτσια στο κονάκι του και προσπαθούσε να μας μάθει τα πολύ απαραίτητα. Πέρα από ανάγνωση κι αριθμητική μας μάθαινε και ιστορία.

   Με πολλές προσπάθειες το 1960 ήρθε ένας καινούριος δάσκαλος στο Σκροπονέρι. Λεγόταν Παναγιώτης Καραΐσκος κι ήταν συγγενής με τη θεια τη Λίαινα. Πολλά παιδιά τότε πήγαν στο δάσκαλο αλλά επειδή το Σκροπονέρι ήταν απομονωμένο δε μπόρεσε να προσαρμοστεί κι έφυγε.


Ο παππούς Κώστας Ντελής με τις νύφες του, την κόρη του και τα εγγόνια στα κονάκια στα Σκροπονέρια.


Σιγά σιγά ήρθαν τα χρόνια όπου αυτό το πανέμορφο χειμαδιό φτώχυνε. Έμεινα εγώ κι ο αδερφός μου στο Ζερβό κι ο μπάρμπα Μήτρος ο Ποταμιάς (γεροντάκος με τα γιδάκια του) στο προσήλιο. Το 1968 αγοράσαμε κι εμείς οικόπεδο στο χωρίο Λουκίσια Χαλκίδας και το 1969 παντρεύτηκα τη Δέσποινα Σιαμέτη Σαρακατσάνα απο την Καλλιθέα Φαρσάλων (παλιά το έλεγαν Κισλάρ) και μετά απο λίγα χρόνια ο αδερφός μου Χρήστος τη Βασιλική Καλοδήμου Σαρακατσάνα απο τη Στυλίδα Φθιώτιδας, οι οποίες μας ακολούθησαν πιστά στη "απομωνομένη" ζωή που επιλέξαμε να κάνουμε όταν το Σκροπονέρι άδειασε.


Ο Γιώργος Ντελής και η γυναίκα του Δέσποινα Σιαμέτη από την Καλλιθέα Φαρσάλων


Όλα τα λιβάδια, όλα τα νερά και όλα τα γρέκια ήταν δικά μας. Τα γίδια με τον αδερφό μου από 400 τα κάναμε 1000 και δεν «χωρίσαμε» ποτέ. Μαζί με τον μπάρμπα Νίκο το Χρισταντώνη (ο οποίος παρότι είχε εγκατασταθεί στην Ομβριακή Δομοκού έρχονταν συχνά στο Σκροπονέρι), φτιάξαμε από ένα πέτρινο σπιτάκι. Έτσι σιγά σιγά αφήσαμε το κονάκι και μέναμε πότε στο χωριό και πότε στα σπιτάκια. Με τον καιρό όμως ξεκίνησε η οικοπεδοποίηση στο Σκροπονέρι και τότε άρχισαν και για εμάς τα προβλήματα. Έπρεπε εκτός από το κοπάδι να φυλάμε τις βίλες που φύτρωναν καθημερινά και τα λουλούδια στους δρόμους που ομόρφαιναν ακόμα περισσότερο αυτόν τον τόπο.


Τα δυο αδέρφια Γιώργος και Χρήστος Ντελής με τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους.


Παρόλα αυτά οι ταϊές ήταν λιγοστές γιατί το κοπάδι βοσκούσε μόνο του σε όλα αυτά τα απέραντα λιβαδάκια έτσι και είχαμε μεγάλο κέρδος. Κάθε χρόνο νοικιάζαμε τον ελαιώνα στο Μετόχι, κάναμε το λάδι μας και πουλούσαμε πολλά τυριά, μυζήθρες και κρέατα. Στο Σκροπονέρι ζούσαν τρεις - τέσσερις οικογένειες από το χωριό Κόκκινο Βοιωτίας με τους οποίους είχαμε και πολύ καλές σχέσεις. Πολλοί κάτοικοι της Αθήνας έφτιαξαν τα εξοχικά τους και όταν έμεναν στο Σκροπονέρι έρχονταν σε εμάς να πιούμε καφέ, να φάμε και να τους μολογήσουμε τον τρόπο που ζούσαμε εμείς. Υπήρχαν δύο ταβερνούλες και εκεί ο αδερφός μου έπαιρνε τον Φύλακα του Σκροπονερίου αλλά και όσους έμεναν εκεί, τους τραγουδούσε και τους μάθαινε Σαρακατσάνικα. Όλοι αυτοί έπαιρναν κρέατα από εμάς και το Πάσχα γινόμασταν μια οικογένεια. Μας βοηθούσαν και τους βοηθούσαμε. Χάρη σ΄ αυτούς έχουμε σήμερα και τις περισσότερες φωτογραφίες, ... τις αναμνήσεις μας. Τ’ αγίου Κωνσταντίνου βγάζαμε τα γίδια στο πηγάδι του Κατσίνα. Κάποιες φορές κοιμόμασταν εκεί και κάποιες στο χωριό. Αυτό το «μονοπάτι» της ζωής ακολουθούσαν και τα παιδιά μας τις μέρες που δεν πήγαιναν στο σχολείο. Τα χρόνια πέρασαν, ο αδερφός μου έφυγε στα 52 του χρόνια κι έμεινα με την γυναίκα μου και την νύφη μου άλλα 12 χρόνια στο Σκροπονέρι. Το έτος 2004 πουλήσαμε 1000 γίδια, αλλά το Σκροπονέρι είναι το σπίτι μας, ο τόπος μας, οι όμορφες αναμνήσεις μας, οι ευχάριστες και οι δυσάρεστες στιγμές μας.




 ● ● 


ΑΝΤΑΜΩΜΑ ΣΤΟ ΣΚΡΟΠΟΝΕΡΙ



Μια μεγάλη χαρά γι’ αυτόν τον τόπο πήρα τώρα στα γεροντάματά μου, στις 28 Απριλίου του 2018 όπου με πρωτοβουλία του Δημητρίου Χρισταντώνη ανταμώσαμε στο Σκροπονέρι. Αφορμή γι’ αυτό τα’ αντάμωμα ήταν η παρουσίαση του βιβλίου ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ ΤΟΥ ΣΚΡΟΠΟΝΕΡΙΟΥ ‘’Γράμμα απ’ τσ΄ αγράματ΄’’ που έγραψε ο ίδιος με τ’ αδέλφια του, δείχνοντας έτσι την αγάπη του γι’ αυτό το αξέχαστο κι ευλογημένο για μας χειμαδιό.

Ανταμώσαμε όλοι στο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου εκεί όπου γεννήθηκα, μεγάλωσα, γέλασα, έκλαψα και βοσκούσα το κοπάδι μου μέχρι το έτος 2004. Μαζευτήκαμε όλοι εμείς που γεννηθήκαμε, μεγαλώσαμε, ζήσαμε στο Σκορπονέρι καθώς και άνθρωποι που έρχονταν για πρώτη φορά να τιμήσουν τους γονείς τους, τους παππούδες τους και τις γιαγιάδες τους. Λειτουργήσαμε το εκκλησάκι, μνημονεύσαμε όλους αυτούς που έχουν φύγει για τον άλλον κόσμο και έγινε η παρουσίαση του βιβλίου. Μια σειρά από παλιές φωτογραφίες γέμισαν τα μάτια μας με δάκρυα χαράς και συγκίνησης. ‘’Χαρές ... γλέντια... παράπονα...νοσταλγίες... αναμνήσεις απ΄ τα αξέχαστα μας χρόνια΄΄.




Ξαναγεννηθήκαμε παιδιά, κουβεντιάσαμε, κλάψαμε και δώσαμε υπόσχεση να ξανανταμώσουμε. Μετά από ένα χρόνο κάποια απ’ τ’ ανίψια μου οργάνωσαν το δεύτερο αντάμωμα των Σαρακατσαναίων στο Σκροπονέρι. Μια ξεχωριστή μέρα για μένα που δεν έχω φύγει ποτέ απ’ αυτόν τον τόπο, αλλά και για όλους όσους έζησαν εκεί. Έτσι με τη βοήθεια της Γερόντισσας Σιλουανής της Ιεράς Μονής Γενεθλίου της Θεοτόκου, Κοκκίνου Βοιωτίας η οποία μας παραχώρησε το χώρο της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, ανταμώσαμε για δεύτερη χρονιά στις 12 Μαΐου 2019. Πολλοί συγγενείς έτρεξαν να βοηθήσουν, άλλοι οικονομικά κι άλλοι με προσωπική εργασία, ώστε αυτό το αντάμωμα να μείνει σε όλους μας αξέχαστο. Μεγάλη η βοήθεια του αείμνηστου Γεωργίου Ποταμιά Συμβούλου της Επικρατείας για την όμορφη περιγραφή του, τόσο του τόπου, όσο και των ανθρώπων που έζησαν εδώ. Για τις ιστορίες και τη ζωή της δική του οικογένειας. Πολύς ο κόσμος, πάνω από πεντακόσια άτομα, Σαρακατσαναίοι απ’ τη Βοιωτία, τη Φθιώτιδα, την Εύβοια, την Αττική. Άνθρωποι που γεννήθηκαν στο Σκροπονέρι αλλά και άνθρωποι απ’ τα γύρω χωριά της Βοιωτίας, το Κάστρο, τον Παύλο, το Ακραίφνιο, με τους οποίους είχαμε και ιδιαίτερες σχέσεις ανταμώσαμε και γλεντήσαμε όλοι μαζί με Σαρακατσάνικη ορχήστρα. Φαγητό, μολοήματα, τραγούδια, χορός, συναντήσεις, νοσταλγίες και συγκινήσεις, έφεραν εμένα τον γεροντότερο αλλά κι όλους τους Σκορπονερίτες πολλά χρόνια πίσω.



Το αξέχαστο για μένα αυτό αντάμωμα ομόρφαιναν τα χορευτικά των Συλλόγων Σαρακατσαναίων Θήβας και Βοιωτίας καθώς και ο εκπολιτιστικός Σύλλογος του Κοκκίνου Βοιωτίας (το Κόκκινο Βοιωτίας είναι το χωριό όπου έχουν εγκατασταθεί οι περισσότεροι απ’ τους Σαρακατσαναίους του Σκροπονερίου).

Το όμορφο αυτό χειμαδιό αυτή τη μέρα έγινε αλλιώτικο, τα Σαρακατσάνικα τραγούδια απόγιασαν τον τόπο και η παρουσία των ανθρώπων, που κάποιοι είχαν χρόνια να έρθουν το ‘’έλαμψε’’. Η ώρα περνούσε και δε μας έκανε η καρδιά να φύγουμε! Όλοι εμείς δώσαμε μια υπόσχεση, την υπόσχεση που έδωσε και ο Δημήτρης ο Χρισταντώνης στο πρώτο Αντάμωμα: ‘’ Ν’ ανταμώνουμε κάθε χρόνο και να μεγαλώνουν τ΄ανταμώματα στο Σκροπονέρι’’.

  




 ● ● 


ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΝΤΕΛΗ

 

Η Ελένη Ντελή (η Κώσταινα) το γένος Γρίτσα






 
● ● 


Ευχαριστώ τον Φώτη Ζυγογιάννη και την Ουρανία Ντελή που μου χάρισαν το υπέροχο βιβλίο των Αλέξανδρου, Δημητρίου και Αθηνάς Χρισταντώνη΄΄Γράμμα απ΄τσα γράματ΄΄, που κατά τους συγγραφείς αποτελεί ...''ένα παραμύθι, ένα μνημόσυνο για όλους τους Σκροπονερίτες, ένα κομμάτι απο τα κλαριά της ελιάς, ένας κόκκος άμμου από την πεντακάθαρη θάλασσα, όπως ήταν και οι καρδιές των ανθρώπων που σήμερα δεν υπάρχουν, αλλά έζησαν μία σκληρή ζωή, μακριά από τον κόσμο, αλλά κοντά στο Θεό και μέσα στον δικό τους κόσμο, που ήταν πολύ καλύτερος απ΄ αυτόν που ζούμε εμείς σήμερα΄΄... Αξίζουν όλοι τους συγχαρητήρια, γιατί τιμούν με τον καλύτερο τρόπο τους προγόνους τους και μακάρι η προσπάθεια αυτή να βρεί πολλούς μιμητές, γράφοντας τη δική τους ιστορία - Γιώργος Κολοβός