ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ

Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ

του Θεόδωρου Γιαννιώτη

Τρία είναι τα ουσιαστικά αλλά και δυσεπίλυτα προβλήματα που απασχόλησαν, απασχολούν και θα απασχολήσουν στο μέλλον όσους καταπιαστούν με τους Σαρακατσαναίους. Τα προβλήματα είναι: 1° καταγωγή, 2° από πότε ήταν νομάδες, 3° ονομασία. Με αυτά τα τρία θέματα ασχολήθηκαν πολλοί συγγραφείς, 'Ελληνες και ξένοι, που ο αριθμός τους ξεπερνά τους είκοσι. Κατέβαλαν αξιέπαινες και φιλότιμες προσπάθειες, χωρίς ωστόσο να μας δώσουν μια πειστική απάντηση (κυρίως για την ονομασία) που να βασίζεται σε ιστορικά ντοκουμέντα και να τεκμηριώνεται επιστημονικά. Βέβαια δεν θα αναφερθώ στους συγγραφείς της ρουμάνικης σχολής στους οποίους πολλοί αξιόλογοι ερευνητές έδωσαν την δέουσα απάντηση. Ορισμένοι από τους συγγραφείς έχουν δώσει απαντήσεις που παρουσιάζουν κάποιο ενδιαφέρον αλλά οριστική και τεκμηριωμένη απάντηση δεν δίνει κανένας τους. Θα προσθέσω κι εγώ εν συντομία τη γνώμη μου γι' αυτά τα καυτά ερωτήματα .

1. Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ

Κατά την άποψη μου η καταγωγή των Σαρακατσαναίων έχει άμεση σχέση με τα ξεκομμένα αρχαιοελληνικά ποιμενικά φύλα που κατέβηκαν στην Ελλάδα. Τα φύλα αυτά έμεναν σε περιοχές δυσπρόσιτες, απομονωμένες (που πολύ αργότερα μπήκαν στην ελληνική ιστορία) και μια τέτοια περιοχή, αρκετά ορεινή και απομονωμένη, ώστε να ευνοεί το νομαδισμό, είναι η περιοχή των Αγράφων και γενικά η νότια Πίνδος. Σ' αυτή την περιοχή πρέπει να εστιάσουμε την κοιτίδα των Σαρακατσαναίων. Εξάλλου προς τούτο συνηγορούν πολλά στοιχεία.

α. Μαρτυρίες αρχαίων και βυζαντινών συγγραφέων, που αναφέρονται στο νομαδισμό της εποχής τους στην περιοχή της Πίνδου. Πολύ πιθανόν σ 'αυτά τα νομαδικά ποιμενικά φύλα ν' ανήκουν και οι Σαρακατσαναίοι.

β. Είναι η γλώσσα με τις αρχαιοελληνικές ρίζες (1) που μαρτυρεί ότι τα φύλα αυτά ζούσαν την ίδια περίοδο με τ' άλλα αρχαιοελληνικά φύλα . Επίσης τα ήθη, έθιμα, δοξασίες, λαϊκή τέχνη μας οδηγούν στην αρχαιότητα.

γ. Το σπουδαιότερο απ' όλα, είναι ότι οι Σαρακατσαναίοι νιώθουν πως είναι ριζωμένοι από πάρα πολλούς αιώνες στην ελληνική γη, στα ελληνικά βουνά και τα θεωρούν κατάδικά τους και τ' αγαπούν με πάθος και λατρεία. Ακόμη έχουν βαθειά συνείδηση πως είναι γνήσιος ντόπιος ελληνικός πληθυσμός με πανάρχαιες ρίζες και με αναπτυγμένο έντονο εθνικό συναίσθημα. Και κάτι που δεν πρέπει να μας διαφεύγει: οι Σαρακατσαναίοι ζούσαν απομονωμένοι από τον υπόλοιπο πληθυσμό και γι'αυτό διά μέσου των αιώνων κράτησαν αλώβητες τις αρχαιοελληνικές παραδόσεις μας, παραδόσεις που μας οδηγούν στην αρχαιότητα. 0 Πάτρικ λη Φέρμορ γράφει: «'Ηταν τόσο απομονωμένοι που για να τους γνωρίσει κανεις έπρεπε να περπατήσει χορταριασμένα μονοπάτια». Για αρχαιοελληνικά φύλα στον ελλαδικό χώρο και κυρίως στην οροσειρά της Πίνδου αναφέρονται πολλοί συγγραφείς. Αποσπάσματα από τα έργα τους θα δούμε στη συνέχεια. Με την άποψη ότι οι Σαρακατσαναίοι είναι ένα από τα αρχαιοελληνικά φύλα συμφωνούν οι συγγραφείς: Αγγελική Χατζημιχάλη, που από το εξαίρετο έργο της «οι Σαρακατσάνοι» έχω δανειστεί πολλά στοιχεία για την εργασία μου, Παναγιώτης Αραβαντινός, Carsten Hoeg Δανός γλωσσολόγος, Μανώλης Τριανταφυλλίδης καθηγητής Α.Π.Ο., Αντώνης Κεραμόπουλος καθηγητής πανεπιστημίου , Συράκης, Πάτρικ Λη Φέρμορ Αγγλος συγγραφέας, Νίκος Η. Κατσαρός Δικηγόρος - Αντιπρόεδρος της Βουλής, Διονύσης Μαυρόγιαννης καθηγητής κοινωνιολογίας, Νίκος Καρατζένης καθηγητής φιλόλογος, Κων/νος Αμαντος καθηγητής βυζαντινολογίας και ακαδημαϊκός, Stadt Muler, ο Γάλλος Εζέ, Weigand, Ischirkoβ κ.α. Πρόσφατα( 2016) ο καθηγητής Γενετικής του τμήματος Βιολογίας του Α.Π.Θ. Κων/νος Τριανταφυλλίδης έγραψε βιβλίο με τίτλο «Η γενετική καταγωγή των Ελλήνων». Στις σελίδες 87-89, αναφέρεται στους Σαρακατσαναίους και καταλήγει ως εξής: «Το σημαντικότερο συμπέρασμα είναι ότι 80% περίπου του σημερινού μιτοχονδριακού DNA αποθέματος των Σαρακατσαναίων προέρχεται από προγόνους που ζούσαν στην Υστερη Παλαιολιθική εποχή στον Ελλαδικό γεωγραφικό χώρο, όπως και των υπόλοιπων Ελλήνων. Η περίοδος της Ύστερης Παλαιολιθικής εποχής είναι 40.000 χρόνια π. Χ. (βλ. στο ίδιο βιβλίο, σελ.1Ζ1). Αντίθετη άποψη έχουν: Μπούτουρας, Νικολαίδης, Σπηλιοτόπουλος, Α. Meillet, Jorga, Περικλής και Τάκης Παπαχατζής, Baldacci, Tsilef, Van Gennep. 'Ισως να υπάρχουν και άλλοι που να μην έχουν πέσει στην αντίληψη μου. Για την ιστορία σημειώνω ότι εκτός από τους βλάχικης καταγωγής συγγραφείς, οι περισσότεροι από τους άλλους δεν μας γνώριζαν καν (Πουκεβίλ, Oestreich, Μeiller κ.α.) (2)

 

2. ΑΠΟ ΠΟΤΕ ΗΤΑΝ ΝΟΜΑΔΕΣ ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ

Σχετικά με το από πότε ήταν νομάδες οι Σαρακατσαναίοι υπάρχουν τρεις κυρίως απόψεις.

Η πρώτη που τους θέλει να ασπάσθηκαν το νομαδισμό μετά τη πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Μέχρι τότε κατά την άποψή τους είχαν μόνιμες εστίες διαμονής.

Η δεύτερη άποψη τους Θέλει ν' ασπάσθηκαν το νομαδισμό το 1805 -1820 εγκαταλείποντας την κοιτίδα τους, τα σπίτια τους λόγω διωγμού τους από τους Τουρκαλβανούς και κυρίως από τον Αλή πασά. Και οι δύο αυτές απόψεις κρίνονται ως αβάσιμες, διότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να συνηγορούν σ' αυτά και να εδραιώνουν την άποψή τους. Ειδικά στη δεύτερη περίπτωση του μεγάλου διωγμού των Σαρακατσαναίων επί εποχής Αλή πασά οι Σαρακατσαναίοι που έφυγαν ήταν νομάδες κι όχι μόνιμοι κάτοικοι ούτε καν ημινομάδες. Η περίοδος 1850 - 1860 δεν έχει μεγάλη χρονική απόσταση και πολλοί γεννηθέντες αυτή την περίοδο άκουγαν από τους παπούδες τους ότι ήταν σκηνίτες αυτοί και οι πατεράδες των παπούδων τους.

Η τρίτη άποψη είναι αυτή που Θέλει τους Σαρακατσαναίους νομάδες από την αρχαιότητα, που μ' αυτή την άποψη συμφωνώ κι εγώ. Για τον νομαδισμό υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες από την αρχαιότητα. Στην Μυκηναϊκή εποχή, εποχή Ομήρου, Κλασσική εποχή. Επίσης γραπτές μαρτυρίες έχουμε στη Βυζαντινή περίοδο κι επί τουρκοκρατίας από διάφορους περιηγητές της εποχής αυτής. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι όταν λέμε νομαδισμό για τις περιόδους πριν την τουρκοκρατία, δεν εννοούμε το νομαδισμό των τριών τελευταίων αιώνων. Ο νομαδισμός μέχρι τα μέσα του 1801 αιώνα ήταν περιορισμένος σε αριθμό ατόμων και σε μέγεθος κοπαδιών. Οι μετακινήσεις ήταν μικρής απόστασης από τα ξεκαλοκαιριά στα χειμαδιά. Ήταν όπως θα λέγαμε σήμερα οικογενειακός νομαδισμός.

Επί τουρκοκρατίας και κυρίως από τα μέσα του 18ου αιώνα κι εντεύθεν λόγω των μεγάλων κινδύνων από το κυνηγητό που τους γίνονταν από τους τουρκαρβανίτες, τους ληστές και των χωρικών της περιοχής αναγκάσθηκαν να ενωθούν σε μεγαλύτερα και οργανωμένα τσελιγκάτα για να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους.

Ο καθηγητής της Κοινωνιολογίας Διονύσης Μαυρόγιαννης στο βιβλίο του με τίτλο «Οι Σαρακατσάνοι της Θράκης, Ανατολικής και Κεντρικής Μακεδονίας» τόμος Γ, σελ. 58 έως 76, καταγράφει αρκετά αποσπάσματα κειμένων που αναφέρονται σε ποιμένες και γενικά στο νομαδισμό της εποχής εκείνης. Στη σελ. 72 αντιγράφει σε μετάφραση από τον Σοφοκλή έναν διάλογο δυο δούλων στο παλάτι της Θήβας ενώπιον του Οιδίποδα που μέσα από αυτές τις αράδες φαίνεται ξεκάθαρα ότι υπήρχε νομαδισμός και μετακίνηση από τα χειμαδιά στα ξεκαλοκαιριά. Γράφει λοιπόν ο Σοφοκλής: «Ξέρω καλά δεν έχει λησμονήσει που κάποτε στον Κιθαιρώνα εκείνος βόσκωντας δύο κοπάδια κι εγώ ένα, συνέχεια συναντιόμαστε έξι μήνες ολόκληρους, αράδα τρία χρόνια από άνοιξη μέχρι φθινόπωρο κι όταν έρχονταν ο χειμώνας, στα χειμαδιά μου τα έφερνα εγώ κι αυτός στου Λάίου τις στάνες». Επίσης ο Νίκος Καρατζένης στο βιβλίο του «Οι νομάδες κτηνοτρόφοι των Τζουμέρκων» στο κεφάλαιο ΄΄Ο νομαδισμός ανά τους αιώνες΄΄ αντιγράφει αποσπάσματα από διάφορα κείμενα αρχαίων συγγραφέων, Όμηρο, Θουκιδίδη, Πίνδαρο, Νεοπτόλεμο Σοφοκλή (Οιδίπους τύραννος), Θεόκριτο κ.α. Για τον νομαδισμό στην αρχαιότητα αναφέρεται και ο Νίκος Η. Κατσαρός στο βιβλίο «Τα Σαρακατσάνικα τσελιγκάτα του Βερμίου», σελ. 22-29. Στον νομαδισμό αναφέρεται και η Αγγελική Χατζημιχάλη. Για τον νομαδισμό αναφέρονται κι άλλοι 'Ελληνες και ξένοι συγγραφείς. Στους νομάδες που προαναφέραμε με πολύ μεγάλη πιθανότητα να ανήκουν και οι Σαρακατσαναίοι. Παρακάτω παραθέτω ένα απόσπασμα κειμένου του Garsten Hόeg (3) που γράφει την άποψη του για το αν ήταν μόνιμοι κάτοικοι ή νομάδες. «....έχω ωστόσο την εντύπωση ότι η κοινωνική οργάνωση των Σαρακατσάνων, τα ήθη κι έθιμά τους διαφέρουν σε τέτοιο βαθμό από τα αντίστοιχα των Ελλήνων με μόνιμη κατοικία και είναι τόσο προσαρμοσμένα στη νομαδική ζωή ώστε θα μπορούσε δικαίως να υποθέσει ότι δεν υπήρξαν ποτέ τους γεωργοί με μόνιμη κατοικία κι ότι ζούσαν νομαδική ζωή ήδη από την αρχαία εποχή».

 Πάλι ο ίδιος συγγραφέας σε άλλο του βιβλίο (4) γράφει:

«παράλληλα με αυτό το ζήτημα, τίθεται ένα άλλο, πιο δυσεπίλυτο. Είχαν οι Σαρακατσαναίοι παλιότερα μόνιμη κατοικία ή ήταν νομάδες από την αρχαιότητα; Η πρώτη υπόθεση Θα μπορούσε να στηριχθεί από μερικούς ισχυρισμούς που συντηρούνται από λίγους Σαρακατσάνους. `Ηδη ανέφερα ότι υπάρχουν κάποιοι Σαρακατσάνοι που ντρέπονται, επειδή δεν έχουν μόνιμη κατοικία και που παρηγορούνται πιστεύοντας ότι παλιότερα είχαν σπίτια σε χωριά, και ότι εξαιτίας δυσκολιών, υποχρεώθηκαν να τα εγκαταλείψουν και να υιοθετήσουν τη νομαδική ζωή. Συχνότερα διηγούνται ότι κατοικούσαν στο Συρράκο, μέχρι τα χρόνια του Αλή πασά που τους έδιωξε με αφορμή μια διαμάχη που είχε με τους πρόγονούς τους. Κατ' άλλους, κατάγονται από το Σούλι, χωριό της επαρχίας Κουρέντων. Το γεγονός, λοιπόν, ότι προτείνουν διάφορα χωριά ως τόπο καταγωγής τους δείχνει ότι δεν έχουν σταθερή παράδοση για την καταγωγή τους και το σημαντικότερο, τα γλωσσολογικά γεγονότα δεν επιτρέπουν να πιστέψουμε ότι οι Σαρακατσάνοι είχαν μόνιμη κατοικία σε κάποιο ηπειρώτικο χωριό μέχρι τις αρχές του 19ου αι. Αν αυτό συνέβαινε, θα έπρεπε να βρούμε σε κάποιο μέρος της Ηπείρου ένα ιδίωμα που να μοιάζει με Σαρακατσάνικο, αλλά απ' ότι γνωρίζω δεν υπάρχει. Μια άλλη υπόθεση, που κι αυτή εικάζει ότι οι Σαρακατσάνοι ήταν μόνιμοι κάτοικοι, είναι αυτή του Αραβαντινού που ανέφερα παραπάνω και που θεωρεί το Σακαρέτσι τόπο καταγωγής των Σαρακατσαναίων. Αυτή η υπόθεση δεν τεκμηριώνεται....

Από ιστορικής άποψης, το χρονικό της Βυζαντινής αυτοκρατορίας μνημονεύει πολλές περιόδους δυστυχίας και ατυχίας, κατά τη διάρκεια των οποίων συνέβησαν τέτοιες καταστροφές. 'Ομως, αν είναι έτσι τα πράγματα, δεν είναι παράξενο που η ζωή και τα ήθη των Σαρακατσάνων, απ' ότι μπορώ να κρίνω, δεν έχουν διατηρήσει κάτι που να μαρτυρεί πως κάποτε είχαν μόνιμη κατοικία; Ο τρόπος ζωής των Σαρακατσάνων, που διαφέρει ουσιωδώς απ' αυτόν των Ελλήνων χωρικών και είναι καθαρά νομαδικός, συνιστά, κατά τη γνώμη μου, ένα δυνατό επιχείρημα ενάντια σε κάθε υπόθεση που θεωρεί τους Σαρακατσάνους εκπατρισθέντες χωρικούς. 'Οσο για την παράδοση, θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σ' ένα μόνο σημείο: αν υποθέσουμε ότι οι Σαρακατσάνοι ήταν παλιότερα χωρικοί με μόνιμη κατοικία στην Αιτωλοακαρνανία - ή αλλού στην Ελλάδα - πως να εξηγήσουμε ότι οι τελετές του γάμου τους είναι μοναδικές και ταιριάζουν τόσο τέλεια με τη νομαδική ζωή;»

Για τα ποιμενικά φύλα στην αρχαιότητα και κυρίως για τα καθαρώς ελληνικά που ζούσαν απομονωμένα στις δυσπρόσιτες ορεινές περιοχές της Ηπείρου αναφέρεται και ο Δημήτριος Ευαγγελίδης στο βιβλίο του «Λεξικό των αρχαίων Ελληνικών και περί-ελλαδικών φύλων» (5) και στις σελίδες 26, 80, 294, 354. Για ένα Θεσπρωτικό φύλο σημειώνει : Παραυαίοι: αρχαίο ηπειρωτικό φύλο της ομάδας των Θεσπρωτών. Η ονομασία του φύλου προήλθε από την αρχαία ονομασία του ποταμού Αώου, ο οποίος ονομαζόταν Αίας, Αύας, ή Αύος, στην περιοχή του οποίου ήταν εγκατεστημένο. Οι Παραυαίοι, ορεσίβειος ποιμενικός λαός, απομονωμένος στις δύσβατες περιοχές της βορείας Πίνδου, ελάχιστο ρόλο θα διαδραματίσουν στις ιστορικές εξελίξεις της περιοχής. Με την εξάπλωση, στα τέλη του 120" αι. π.Χ. των Μολοσσών, στις κεντρικές περιοχές της Ηπείρου, οι Παραυαίοι Θα αποκοπούν από τον κύριο κορμό των Θεσπρωτών και θα παραμείνουν απομονωμένοι στην ορεινή περιοχή τους. Ο Θουκυδίδης τους αναφέρει (Β'80) ως συμμάχους των Σπαρτιατών σε σχέση με τα γεγονότα του 429 π.Χ. και την εισβολή στην Ακαρνανία. Μνημονεύει μάλιστα και το όνομα του 'Ορειδος, του ηγεμόνα των Παραυαίων. Ο Στέφανος Βυζάντιος αναφέρει τους Παραυαίους ως «,..έθνος Θεσπρωτικόν. Ριανός εν τετάρτω Θεσσαλικών... καλούνται δε από του παρά τον Αύον ποταμόν οικίσθαι...». Γύρω στο 350 π.Χ. ο Φίλιππος Β' θα τους ενσωματώσει στο Βασίλειο της Μακεδονίας μαζί με τους Τυμφαίους και τους Ορέστες. Στην διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων, ο Πύρρος, ο βασιλεύς της Ηπείρου, θα αποσπάσει (294 π.Χ.) την Παραυαία από την Μακεδονία και θα την ενσωματώσει στην επικράτειά του. Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, οι Παραυαίοι Θα συγχωνευθούν με τα γειτονικά φύλα, κατά τη διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας». Εκτός των Παραυαίων ως καθαρά ποιμενικά φύλα αναφέρει τους Τυμφαίους και τους Μακεδόνες. Κλείνοντας το κεφάλαιο αυτό Θα ήθελα να προσθέσω κι εγώ τη δική μου άποψη. Κατ' αρχήν δέχομαι όπως προανέφερα την άποψη αυτών που τους θέλουν νομάδες από την αρχαιότητα.

Υπάρχουν όμως ορισμένοι που πιστεύουν ότι ήταν μόνιμοι κάτοικοι και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και ν' ασπαστούν το νομαδισμό, χωρίς βέβαια να μπορούν να το τεκμηριώσουν επιστημονικά και ιστορικά. Πρέπει να σημειώσω ότι στον κανόνα υπάρχουν κι εξαιρέσεις, που στο διάβα των αιώνων πιθανόν να υπήρξαν. Αν υπήρξαν, αυτές είναι:

Από νομάδες σε ημινομάδες ή σε μόνιμους κατοίκους

α. Ορισμένοι που δυσκολεύονταν να ακολουθήσουν τα τσελιγκάτα στα ξεκαλοκαιριά και χειμαδιά εγκαταστάθηκαν μόνιμα κυρίως σε ημι-ορεινά μέρη στην αρχή σε καλύβια και αργότερα σε μόνιμες κατοικίες. Μια τέτοια περίπτωση είναι οι Μανταβέληδες της Φθιώτιδας (6), οι οποίοι όμως δεν έπαψαν τις κοινωνικές επαφές με τον κύριο όγκο των Σαρακατσαναίων με τους οποίους μάλιστα είχαν και συγγενικούς δεσμούς.

β. Ορισμένοι πάλι ενδέχεται να εγκατέλειψαν τον νομαδικό τρόπο ζωής και να έγιναν ημινομάδες στην αρχή και κατόπιν μόνιμοι κάτοικοι .

γ. Οι Σαρακατσάνικης καταγωγής αρματωλοί και κοτζαμπάσηδες. Αυτοί ήταν φυσικό σα διοικητές που ήταν να έμεναν σε σπίτια ή διοικητήρια ενώ όμως οι συγγενείς τους ακολουθούσαν τη νομαδική ζωή.

Από μόνιμοι κάτοικοι σε νομάδες

Ορισμένοι μη Σαρακατσάνικης καταγωγής να αναγκάστηκαν από διάφορες αιτίες, κυρίως από το κυνηγητό που τους έγινε από την τότε εξουσία να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να απομακρυνθούν από αυτές. Αυτοί που εγκατέλειψαν τις εστίες τους ήταν ένας μικρός αριθμός από παλιοχωρίσιους και ορισμένοι βλάχικης καταγωγής. Αυτοί λοιπόν οι κατατρεγμένοι και απομακρυσμένοι από τις εστίες τους ενδέχεται ένας μικρός αριθμός από αυτούς να ήρθε σε κοινωνικές επαφές με τους Σαρακατσαναίους και να ακολούθησαν τον τρόπο ζωής των Σαρακατσαναίων. Ο Γιάννης Μποτός στο βιβλίο του «ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ» έκδοση 1982 και στη σελίδα 216 αναφέρει : «και το παράξενο είναι ότι μερικά σόϊα Σαρακατσαναίικα έχουν τις ρίζες τους απ' τους παλιοχωρίσιους τους ντόπιους». Περίπου το ίδιο συμβαίνει από πληροφορίες που έχω συλλέξει κι εγώ για μερικά από τα σόϊα της κεντρικής και ανατολικής Μακεδονίας. Δηλαδή ότι κατάγονται μερικοί από το Βασταβέτσι και το Σακαρέτσι και ορισμένοι από το βλαχοχώρι Συρράκο. Και το σπουδαίο είναι ότι οι απόγονοί τους επιμένουν ότι είχαν σπίτια και μόνιμες εγκαταστάσεις στα εν λόγω χωριά. Ορισμένοι μάλιστα προχώρησαν πιο πέρα, ονόμασαν το οικισμό τους (περιοχή Αξιούπολης Ν. Κιλκίς) Νέο Συρράκο κι επιμένουν ακόμη σ' αυτήν την ονομασία του οικισμού τους. Προσωπικά δεν πιστεύω να κατάγονταν πράγματι από το Συρράκο, διότι έτυχε να γνωρίσω αρκετά άτομα από τον οικισμό αυτό και το συμπέρασμά μου είναι ότι από κάθε άποψη είναι λάγαροι Σαρακατσαναίοι, ίσως λαγαρότεροι από τον γράφοντα. Με προβληματίζει όμως η εμμονή τους και η επιμονή τους. Με την εμμονή τους αυτή δίνουν το δικαίωμα σ' αυτούς που μας περιμένουν στη γωνία και να λένε περιχαρείς ότι οι Σαρακατσαναίοι είναι βλάχικης καταγωγής. Μια λύση υπάρχει να λυθεί η παρεξήγηση αυτή. Ν' αλλάξουν την ονομασία του οικισμού τους. Πάντως όπως και να 'χουν τα πράγματα αυτές οι ελάχιστες περιπτώσεις είναι η εξαίρεση, δεν είναι ο κανόνας.

 

1 Νίκος Κατσαρός: «Οι αρχαιοελληνικές ρίζες του σαρακατσάνικου λόγου», τόμοι Α. Β.

2 Δημ. Γεωργακά: «περί των Σαρακατσαναίων της Θράκης μέρος Α', σελ. 6-128, έκδοση Αρχείου του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος ΙΒ', 1945-1946.

3 ·«·Ενας Δανός στις στάνες των Σαρακατσάνων της Πίνδου», έκδοση Ινστιτούτο τη Δανίας στην ΑΘήνα, 2002, σελ. 6-7.

4 Garsten Hάeg «Οι Σαρακατσάνοι» μια ελληνική νομαδική φυλή, έκδοση 1926 (γαλλικά), επανέκδοση μεταφρασμένη στα ελληνικά από ατην Αδελφότητα Σαρακατσαναίων Ηπείρου, Ιωάννινα 2006, σελ. 84, 86.

5 Ευαγγελίδης Ε. Δημήτριος «Λεξικό των αρχαίων Ελληνικών και περί-ελλαδικών φύλων» , έκδοση Κυρομάνος 4εσ/νίκη, 2004, Β' έκδοση.

6 Θωμάς Καλοδήμος «Σαρακατσαναίοι, οι αρχαιότεροι Ινδοευρωπαίοι νομάδες», Λαμία 2006, κεφ. Ε', παρ.4, 'οι Μανταβέληδες', σελ. 308-312.