ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ ΣΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ
ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΚΑΡΑΒΙΤΗ
Η προετοιμασία για την ολοκλήρωση του Λευκώματος των 60 χρόνων της ΄΄Ενωσης΄΄ μας οδήγησε στο Μουσείο Μακεδονικού αγώνα, το οποίο αποτέλεσε και σημαντικό σταθμό της έρευνας μας. Εκεί, πέραν των αλλων, διαβάσαμε και τα απομνημονεύματα του Μακεδονομάχου Ιωάννη Καραβίτη, στα οποία γίνεται αναφορά στους Σαρακατσανους της Μακεδονίας, με τους οποίους συνδέθηκε κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, κείμενα των οποίων και παρουσιάζουμε.
Ο Ιωάννης Καραβίτης γεννήθηκε το 1883 στα Σφακιά της Κρήτης και πήρε μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα. Ξεκινησε ως ο νεώτερος αντάρτης στο σώμα του Παύλου Μελά και στη συνέχεια πολέμησε ως καπετάνιος, επικεφαλης του σώματος Κρητών και Μακεδόνων. Έγραψε τα απομνημονεύματα του και χαρακτηρίζεται ως ο Μακρυγιάννης του Μακεδονικού Αγώνα. - "Δεν γράφω ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα, αλλά αναμνήσεις των όσων εγώ έπραξα, ολίγα των όσων είδα και ελάχιστα των όσων άκουσα".
ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ ΤΟΥ ΚΑΙΜΑΚΤΣΑΛΑΝ
Εις το
Μορίχοβο περιλαμβάνεται η Σέτινα, η Παπαδιά, το Σόβιτς και οι ποιμενικοί
συνοικισμοί ΄΄Καλύβια Βλάχικα΄΄ και ΄΄Καλύβια Φαρμάκη΄΄. Η νότια πλευρά του Καϊμακτσαλαν,
είναι σχεδόν ολόκληρη κτήμα των Σαρακατσαναίων Φαρμακαίων και η βόρεια επίσης
κτημα των Σουλτογιανναίων. Αλλά και χειμερινάς βοσκάς έχουν ιδιοκτήτους τα δύο
αυτά τσελιγκάτα, που είναι τα πλουσιότερα της Βαλκανικής. Το τσελιγκάτο Φαρμάκη
είχε περι τα 30.000 πρόβατα και περι τα 400 άλογα εις αγέλην και το τσελιγκάτο
Σουλτογιάννη άλλα τόσα σχεδόν. Του Σουλτογιάννη η περιοχη έχει και δάσος εις
μεγάλην απόσταση και πλούσιο, διότι παράγει ξυλεία πεύκης και ελάτης.
Οι
Σαρακατσαναίοι είναι υπερήφανοι για την καθαρότητα του αίματος της καταγωγής
των. Ούτε παίρνουν, ούτε δίνουν γυναίκα εις άλλην ράτσα, ούτε ομιλούν άλλη γλώσσα
πλην της ελληνικης. Δια τας άλλας ράτσας ομιλούν μετα περιφρονήσεως. Ο Φαρμάκης
έχει και το προνόμιο από την Υψηλη Πύλη, να μη μετρουν τα ζώα του οι τζελέπηδες
όταν περνουν τη γέφυρα του Αξιου ποταμου κατά την άνοιξη και ανέρχονται στα
βουνα στη θερινή βοσκή. Οι τζελέπηδες αρκούνται εις τον αριθμό που θα δηλώση ο
Φαρμάκης ο ίδιος. Εννοείται ότι του Φαρμάκη
τα δώρα, βούτυρα, μανούρια και διάφορα άλλα προϊόντα, φθάνουν μέχρι της Υψηλης
Πύλης. (Οι τζελέπηδες ήταν φορατζήδες που μετρούσαν και εφορολογούσαν τα κοπάδια).
Κάποτε
έστειλα εις τον Χρ. Φαρμάκη τον τσέλιγκα, με τον τσομπάνο του που μας
ετροφοδότει επι ένα μήνα, καμμιά δεκαπενταριά λίρες δι΄ αρνιά, ψωμί και καπνό,
που μας είχε προμηθεύσει. Και όχι μόνο δεν εδέχθη τα λεπτά, αλλα ήλθε ο ίδιος
εις το λημέρι, επάνω από την Παπαδιά, να μου κάνη παράπονα γιατι τα έστειλα. …
΄΄Εδω μου ΄φαγαν οι αναθεματισμένοι οι βούλγαροι και μου πήραν άφθονα αρνιά,
αλλά έδωσε ο Θεός κι έχω πάλι τα βουνα γεμάτα και τώρα αν φάτε σεις που με φυλάγετε
λίγα αρνιά, επιτρέπεται να μου δώσετε και χρήματα ; ΄΄.
Είμεθα υποχρεωμένοι κυρ Χρήστο να πληρώνουμε, γι΄ αυτό παίρνουν οι άντρες ένα μικρό ποσό, για να μην επιβαρύνουν κανέναν, αλλα αφου εσεις τα χαρίζετε, σας ευχαριστώ εκ μέρους των αντρών, διότι αυτων είναι τα χρήματα, του είπα.
Η οικογένεια του Χρήστου Φαρμάκη στη στράτα για το Καϊμακτσαλαν
ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΧΤΙΖΟΥΝ ΣΠΙΤΙΑ ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ
Κατά το τέλος
Απριλίου έχουν γεμίσει τα βουνά από κοπάδια Σαρακατσαναίων. Όπως είπαμε και άλλοτε,
οι Σαρακατσαναίοι είναι η πιο καθαρόαιμη ελληνική ράτσα. Ούτε μιλουν άλλη γλώσσα,
ούτε παίρνουν, ούτε δίνουν γυναίκα από άλλη ράτσα. Το να πω ότι είναι νομάδες,
δεν θα πω κανένα νέο, αλλα ότι είναι νομάδες εξ ανάγκης και πρέπει να μετακινούνται
χειμώνα – καλοκαίρι, διότι θα μπορούσαν να κτίσουν σπίτια μόνιμα εις τις θερινάς
βοσκάς, καθως και εις τις χειμερινές, αλλα ντρέπονται μεταξυ τους να κάνουν λόγο
περι σπιτιων. ΄΄ Τι ; λέγουν εις τις μεταξυ τους συνομιλίες, χωριά θα κτίσουμε
; Και λέγουν τούτο, όταν θέλουν να χαρακτηρίσουν την κουβέντα κάποιου ως ανόητη.
Ο υιός του
τσέλιγκα Σουλτογιάννη, Ιωάννης, που ήτο άνθρωπος ολίγον εγγράμματος, αλλα αρκετά
εξελιγμένος και του έκανα την παρατήρηση, γιατι δεν επιδίδονται εις την αγορά
και ακινήτου περιουσίας, αφου έχουν τα μέσα να κτίσουν και σπίτια χειμερινά και
θερινά και να μη ζουν στα καλύβια σαν τα πρόβατα, μου απήντησε : Ξέρεις τι έκανε
ο παππούς μου με κάτι άλλους τσελιγκάδες, όταν μια φορα ένας πασάς προοδευτικός
έπιασε τους τσελιγκάδες, τους έβαλε φυλακή και τους είπε ότι δεν θα τους βγάλη
αν δεν δώσουν εντολή στους δικους τους να βάλουν θεμέλια να κτίζουν σπίτια ; Ειδοποίησε
τους ανθρώπους του να κάνουν κουράγιο, να μην υποχωρήσουν στις απειλές του βαλή
και να μη νοιάζονται για τους φυλακισμένους, γιατι ό,τι και να τους κάνουν, δεν
θα υποχωρήσουν. Οι Σουλτογιανναίοι, όμως, μετα την απελευθέρωση αναγκάστηκαν να
εγκαταλείψουν τα ιδιόκτητα θερινά τους βοσκοτόπια, διότι ήταν στη βόρεια πλευρά
του Καϊμακτσαλαν και έμειναν εις την Σερβική ζώνη. Ετσι, ο Γιάννος αναγκαστικώς
επήγε στο Κιλκις και αγόρασε 9.000 στρέμματα γης και επεδόθη εις μεγάλην
γεωργική επιχείρηση.
Ο πατέρας
του Γιάννου και ο θείος του ήταν χωρις αυτια. Τα έκοψαν οι ΄΄σταυραετοι΄΄
περασμένων αγώνων και τα έστειλαν στους δικους τους, με την απειλη ότι ΄΄σήμερον
σας στέλνουμε τα αυτιά, αύριο θα σας στείλουμε τα κεφάλια, αν εν τω μεταξύ δεν έλθουν
τα λύτρα΄΄. Ενθυμήθηκα τι μου έλεγε άλλοτε ο Μελάς περι των ΄΄σταυραετών΄΄,
ενθυμήθηκα και τους αδελφούς Σαβαρίκα στο Βογατσικό, που ήταν τα αυτιά τους
κομμένα κατά τον ίδιο τρόπο και για τον ίδιο λόγο. Αυτά εγίνονταν με τους
΄΄σταυραετούς΄΄, έπειτα από κάθε επαναστατικό κίνημα. Μερικοι από αυτους, ελάχιστοι
βέβαια, ετρέποντο προς τη ληστεία και ποιους ελήστευον ; Εκείνους που τους περιέθαλπον
κατά τον αγώνα.
Τα καλύβια των Φαρμακαίων στο Καϊμακτσαλαν
ΤΟ ΦΑΓΟΠΟΤΙ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ
Από το καλύβι
του φίλου μας του τσομπάνου, ετραβήξαμε για τα καλύβια του Όστιμου να παραγγείλουμε
του Σαρακατσάνου Μπάκα, κοντα στη Βίγλα του Πισοδερίου. Τα αρνιά μας τα δίδει ο
Μπάκας ένα κάρτο της λίρας Τουρκίας το ένα, 27 γρόσια, δώδεκα οκάδων αρνιά, όχι
διότι τα είχαμε διατιμήσει εμεις, αλλα διότι τόση ήταν η αξία τους.
Πρέπει
λοιπον την επόμενη να φάμε καλα. Η 16η Μαϊου μας βρήκε πάνω στα καλύβια
του χωριου ¨Οστιμο, πλησίον του Ζέλοβου και έστειλα είδηση να έλθη ο Ηλίας
Γκαδούτσης, όχι μόνον έμπιστος και καλός πατριώτης, αλλα και ευφυέστατος, κατάλληλος
να μάθει τα πάντα που μας ενδιαφέρουν. Προ παντός ειδοποιώ τους προκρίτους του
Ζελόβου, Τράϊκο Λιντζάκη και Ναούμ Μίρτσο ότι ετσακίσαμε τους κομιτατζήδες και έφυγαν
από το δάσος του Μπούκοβικ και κατά την διήμερον μάχη εναντίον των βουλγάρων
και τούρκων, έχασα μισο δάκτυλο ενός οπαδού μου. Συγχρόνως ειδοποιώ τους
Σαρακατσάνους που έχουν τα καλύβια τους πλησίον του Πισοδερίου, το τσελιγκάτο
Μπάκα, να μου στείλουν δύο αρνιά, ένα ψητό και ένα βραστό. Το ψητό να φαγωθει
αμέσως και το βραστό για τον τουρβά. Επίσης, πέντε οκάδες τυρι και δέκα ψωμια.
Οι
Σαρακατσάνοι είναι μια ράτσα εξαιρετικη από απόψεως πατριωτικών αισθημάτων,
μολονότι κάποτε – κάποτε διάφοροι ΄΄γράφοντες΄΄ τους αδικούν αβασανίστως. Οι
Σαρακατσάνοι δεν μιλουν άλλη γλώσσα από την ελληνική, ούτε δημιουργούν συνοικέσια
με άλλες ράτσες, έστω και ελληνόφωνες, ούτε προφέρουν ξένη λέξη εις τας
συναλλαγάς των, από εγωισμό και μετα περιφρονήσεως ομιλούν δια τον άλλο κόσμο,
που ζει γύρω τους. Μερικοί ΄΄διανοούμενοι΄΄ τους αναφέρουν χλευαστικως ως σκηνίτας
διεσπαρμένους εις όλη τη Βαλκανική, που προσαρμόζουν τα αισθήματα τους με τη χώρα
που ζουν. Ανοησίες και κουτοεξυπνάδες των γραφόντων να δείξουν δήθεν πολυμάθεια.
Αυτή η ΄΄διασπορά΄΄ ανα τα όρη της Βαλκανικής εγίνετο επι Τουρκίας, αλλα χωρις να προσαρμόζουν ποτέ τα αισθήματα τους με τη χώρα που παραμένουν το θέρος, διότι τον χειμώνα κατήρχοντο εις τα παράλια χειμαδιά του Αιγαίου. Εννοείται ότι τώρα έχουν καταστραφή τα περίφημα τσελιγκάτα που γνωρίσαμε με την σειρά και τώρα διαλυμένες οι διάφορες φάρες εγκατεστάθησαν εις διαφόρους γεωργικάς περιφερείας. Υπάρχει κίνδυνος να χάσουν την καθαρόαιμη ελληνικήν τους καταγωγή και τα αγνά και ευγενή τους ελληνικά αισθήματα.
