ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ

Ο 2^ος Τόμος του Βασίλη Σερμπέζη

της σειράς ΄΄Σαρακατσιάνικα΄΄

.

.

…όπου δεν υπάρχουν,  μονάχα, κάποια τραγούδια ν’ ακούσουμε

Υπάρχει, όπως λέει κι ο γάλλος αρχαιολόγος L. Heuzey,

«η ζωή και η ιστορία ενός λαού που θα την ξαναβρούμε»

  

Κυκλοφόρησε ο 2ος από τους πέντε τόμους του Βασίλη Σερμπέζη της σειράς ΄΄Σαρακατσιάνικα΄΄ από τις εκδόσεις ΄΄Δίκτυο΄΄. Ο τόμος αποτελείται από ένα βιβλίο 92 σελίδων και ένα CD με 14 Σαρακατσιάνικα τραγούδια. Στο βιβλίο ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει κείμενα των Βασίλη Σερμπέζη, Λουκά Κατσαρού, Χρήστου Ράπτη και Γιώργου Κωτσίνη. 

Η έκδοση περιλαμβάνει 14 αυθεντικά σαρακατσιάνικα τραγούδια  ή παραλλαγές τραγουδιών, που ακούγονται στην ευρύτερη ελλαδική επικράτεια, έχουν όμως όλα τα ιδιωματικά στοιχεία της ερμηνευτικής τεχνοτροπίας και το μουσικό χρώμα ώστε να ταυτοποιούνται ως σαρακατσιάνικα. 

Τα τραγούδια της συγκεκριμένης συλλογής προέρχονται από παλιότερες και επικαιροποιημένες έρευνες που διεξήχθησαν νοτίως του Ολύμπου και μέχρι τις παρυφές της Αθήνας και  είναι τραγούδια ανέκδοτα ή επιρροές από τα παλιότερα γραμμοφωνημένα. 

Στόχος της συγκεκριμένης έκδοσης ήταν να παρουσιαστούν κάποια απ’ τα αντιπροσωπευτικά σαρακατσιάνικα τραγούδια της κεντρικής και νότιας Ελλάδας με κύριους τους δύο άξονες του αυθεντικού και του γραμμοφωνίσιου τραγουδιού – το οποίο στις συγκεκριμένες περιοχές παρουσιάζει αξιοπρόσεκτη διείσδυση στο σαρακατσιάνικο ρεπερτόριο – καθώς επίσης και με ιδιαίτερη έμφαση στην επιλογή κάποιων σαρακατσιάνικων ληστρικών τραγουδιών.

                              

                            ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ 2ου ΤΟΜΟΥ

01.  Το μαρμαροβούνι.                

02.  Τρεις μήνες έχει η άνοιξη               

03.  Μια πέρδικα ξενό(ι)μερη                 

04.  Χαίρεται ο πεύκος τη δροσιά  

05.  Ποτήρι μ’ κρασοπότηρο                  

06.  Τρεις σταυραητοί                           

07.  Και τραγουδώ παράπονα                 

08.  Εσείς τριανταφυλλάκια μου   

09.  Κόρη με τ’ αργυρά κουμπιά   

10.  Του Καραλίβανου                

11.  Των Κατσαραίων                   

12.  Του Βασίλη Καλαμπαλίκη     

13.  Κίνησα ο μαύρος κίνησα                

14.  Του Γιάννου η μάνα κάθεται  

ΕΠΙΛΟΓΕΣ

Τρεις μήνες έχει η άνοιξη 

τσάμικο

Πρόκειται για την σαρακατσιάνικη εκδοχή της γνωστής παραλογής που συναντιέται σε τσάμικο αλλά με διαφορετικό σκοπό στην νότια πλευρά των Αγράφων (Δόμνα Σαμίου) ή σε επτάσημο στη Θεσσαλία. Την συγκεκριμένη παραλλαγή συναντήσαμε στην περιοχή της Φθιώτιδας (Χρήστος Γαλανής από Αγία Παρασκευή), στην Κομοτηνή (Ασήμω - Τσημουλιά Κουτσογιάννη από Ασκητές Ροδόπης) και περιοχή Σλίβεν  Βουλγαρίας (Μπαρμπα Γιώργος Τσιάκαλος από Ρετζίτσα)

Άχ, Τρεις μήνες έ - τρεις μήνες έχει η άνοιξη,

τρεις μήνες έχει η άνοιξη και τρεις το καλοκαίρι.

Αχ, Τρεις είναι κι ο – τρεις έχει κι ο χινόπωρος,

τρεις έχει κι ο χινόπωρος, τρεις είναι κι χειμώνας.

Αχ, Χειμώνας και – χειμώνας και χινόπωρος,

χειμώνας και χινόπωρος, αντάμα τρών’ και πίνουν.

Αχ, Και κάλεσαν – και κάλεσαν την άνοιξη,

και κάλεσαν την άνοιξη, να πάει, να τη φιλέψουν.

Αχ, Κι η άνοιξη – κι άνοιξη καμάρωσε,

κι άνοιξη καμάρωσε, δε θέλησε να πάει.

Αχ, μην καμαρώ – μην καμαρώνεις, άνοιξη,

μην καμαρώνεις, άνοιξη, πο ‘χεις πολλά λουλούδια,

Αχ, θα ’ρθώ εγώ – θα ’ρθώ εγώ ο χινόπωρος

  ’ρθώ εγώ ο χινόπωρο, να σου τα μαραγκιάσω!

Του Καραλίβανου

ληστρικό καθιστικό

Το τραγούδι του Καραλίβανου σταχυολογήθηκε από το «Αρχείο Ευριπίδη Κατσαρού» και, σύμφωνα με την επιστημονική έρευνα του δημοσιογράφου – συγγραφέα Δημήτρη Λάμπρου,  αναφέρεται στον Αλέξιο Καραλίβανο και στην παράξενη  ιστορία του. Ο συγκεκριμένος πρωταγωνιστής Καραλίβανος γεννήθηκε το 1869 στη Σεγδίτσα Φωκίδας. Φέρεται να πολέμησε, ως υπαξιωματικός εθελοντής, στον πόλεμο του 1897 και μετά την ήττα, έμεινε στη Θεσσαλομακεδονία επιδιδόμενος στη ληστεία. Έγινε διαβόητος για την απαγωγή του ζάμπλουτου υφασματεμπόρου Σίμου Σιμώτα από την Κλεισούρα από όπου, λέγεται, ότι απεκόμισε λύτρα 1.000 χρυσών λιρών. Υπηρέτησε, ως υπάλληλος, στο τουρκικό μονοπώλιο καπνού αλλά σύντομα βρέθηκε επικηρυγμένος τόσο από τις ελληνικές όσο και από τις τουρκικές αρχές. Από το 1901 εντάσσεται στο κύκλωμα του Μητροπολίτη Καστορίας Γερμανού Καραβαγγέλη και το 1904, αυτός και η ομάδα του, συνιστούν τη βασικότερη, ίσως, δύναμη πυρός του Παύλου Μελά[1]. Ήταν, μάλιστα, μαζί με τον Μελά το βράδυ που ο Ελληνας αξιωματικός σκοτώθηκε αλλά, ο Καραλίβανος, διανυκτέρευε σε άλλο σπίτι και κατόρθωσε να γλιτώσει. Πρέπει να έλαβε μέρος στη σημαντική επίθεση εναντίον του Κωνστάντωφ στον Άγιο Ηλία Καστοριάς. Συνελήφθη στην Κοζάνη, υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες το 1905 και απελευθερώθηκε με την  αμνηστία των Νεότουρκων το 1908. Πέθανε, πιθανόν από φυματίωση το 1910.

Άειντε, συλλογισμένος κάθομαι, μωρέ Καραλίβανε,

συλλογισμένος πάω, σιαπού να κάμω – γιέ μου – ο έρημος;

Άειντε, σιαπού να κάμω ο έρημος, μωρέ Καραλίβανε,

Σιαπού να κάμω ο δόλιος, να κάμω κα – γιέ μου - τον Κίσσαβο.

Άειντε, να κάμω κατ’ τον Κίσσαβο, μωρέ Καραλίβανε,

φοβάμαι από τους τούρκους, να κάμω κα– γιέ μου– τον Όλυμπο.

Άειντε, να κάμω κατ’ τον Όλυμπο, μωρέ Καραλίβανε,

φοβάμαι από τους κλέφτες, κι η συντροφιά – γιέ μου – μ’ αρνήθηκε.

---

[1] Την εγκυρότητα των πληροφοριών του Δημήτρη Λάμπρου, τεκμηριώνει ο συγγραφέας Θοδωρής Παπαθεοδώρου, βλ. Θοδωρής Παπαθεοδώρου: Λιανοκέρια της μικρής Πατρίδας, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2018, σ. 133, 356, 388, 396.

Του Βασίλη Καλαμπαλίκη 

τσάμικο ληστρικό

Ένα απ’ τα τραγούδια που αναφέρονται στο θάνατο του θρυλικού σαρακατσιάνου αρχιληστή ο οποίος μαζί με τον Νταβέλη και τον Κακαράπη (Μπελούλια) απετέλεσαν την θρυλική πρώτη, χρονολογικά, ληστρική συμμορία[1] η οποία έδρασε στη Ρούμελη. Ο Καλαμπαλίκης υπήρξε το καμάρι των σαρακατσαναίων[2] και όπως αναφέρει η προφορική παράδοση «από τους ληστές, ένας μόνο πέρασε, ο Καλαμπαλίκης[3]…» εννοώντας ότι ήταν ο μοναδικός που κατάφερε να ξεφύγει απ’ τον ασφυκτικό κλοιό των διωκτών του, ύστερα απ’ την απαγωγή μελών της οικογένειας Βουδούρη, Δημάρχου και Προύχοντα της Χαλκίδας, βρίσκοντας καταφύγιο στην περιοχή της Νιάλας, πάνω απ’ τον οικισμό των Αγράφων, όπου ξεκαλοκαίριαζαν οι Καλαμπαλικαίοι. Με βάση τεκμηριωμένα στοιχεία του Δημήτρη Λάμπρου, ο Βασίλης Καλαμπαλίκης σκοτώθηκε το 1858 ύστερα από  απηνή καταδίωξη των αρχών και  εγκλωβισμό του  στον Ζαγαρά της Λιβαδειάς,  νοτιοανατολικό τομέα του όρους Ελικώνα. Το τραγούδι που ακολουθεί, είναι καταχωρηνένο στο «Οικογενειακό αρχείο Καλαμπαλίκη» και παραχωρήθηκε ευγενώς από  τον στρατηγό Κώστα Καλαμπαλίκη, τ. Αντιδήμαρχο Λάρισας. 

Τρεις πε – νε – ρδικούλες κά – να θονταν, Βασίλη, Βασίλη

Άειντε, στο Ζαγαρά στη ράχη, μωρέ, Καλαμπαλίκη.

Η μια – να – τηράει τη Λι – νι – βαδιά, Βασίλη, Βασίλη

Άειντε, μωρέ, Καλαμπαλίκη, κι άλλη κατ’ τη Φήβα.

Κι η τρί -  νι – τη η μικρό – νο – τερη, Βασίλη, Βασίλη

Άειντι, μοιριολογάει και λέει, μωρέ, Καλαμπαλίκη.

-  Πολλή – νη - μαυρίλα πλά – να – κωσε, Βασίλη, Βασίλη

   Άειντι, μωρέ, Καλαμπαλίκη, μαύρη σαν καλιακούδα.

   Αφή - νη - τε τους κι ας έ – νε – ρχονται, Βασίλη, Βασίλη

   Άειντι, σαν παλιοκερατάδες, μωρέ, Καλαμπαλίκη.

-   Σε κλαί – ναι – ει η Νιάλα η ψηλή, Βασίλη, Βασίλη

    Άειντε, μωρέ, Καλαμπαλίκη, σε κλαίν’ τα πέντε αδέρφια.

    Σε κλαι – ναι – ει κι η μανού – νου – λα σου, Βασίλη, Βασίλη

    Άειντε, παρηγοριά δεν παίρνει, μωρέ, Καλαμπαλίκη.

---

[1] Είναι χαρακτηριστικό ότι ο εξειδικευμένος στη ληστοκρατία δημοσιογράφος – συγγραφέας Δημήτρης Λάμπρου, στο δίτομο έργο του  «Ο σύντομος χειμώνας της Ληστοκρατίας», ως υπότιτλο χρησιμοποιεί τα ονόματα «Νταβέλης, Κακαράπης, Καλαμπαλίκης». Για περισσότερα βλ. Δημήτρης Λάμπρου: Ο σύντομος χειμώνας της Ληστοκρατίας, έκδ. Λεξίτυπον, τ. Ι και ΙΙ, Αθήνα 2016.

[2] «Βασιλιά των ορέων», τον ονομάζει ο Δ. Χαλατσάς: Ληστρικά τραγούδια, εκδ. Εστία, Αθήνα 2000, σ. 160.

[3] Ε. Μακρής: Τραγούδια Σαρακατσάνικα …ο.π., σ. 192.

Η ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΩΤΣΙΝΗ

Ο δίσκος αυτός …

είναι, κατά την ταπεινή μου άποψη, ο πιο ολοκληρωμένος καλλιτεχνικά του Βασίλη Σερμπέζη, μετά τη δισκογραφική του συνεργασία με τον αείμνηστο Βασίλη Μπατζή.

Ο Βασίλης Σερμπέζης αποτελεί για αυτή την έκδοση το οργανικό και το ποιητικό αίτιο ταυτόχρονα.  Το ποιητικό αίτιο ερμηνεύεται, ως αυτό που προκάλεσε το έργο ώστε να γίνει. Ό,τι δηλαδή αντιπροσωπεύει ο κτήτορας σε έναν ναό ή αυτός που παραγγέλνει στον καλλιτέχνη μία εικόνα ή έναν χορό. Το οργανικό αίτιο είναι ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Πράγματι, αυτός που πρωτοστατεί στο έργο δεν είναι άλλος από τον τραγουδιστή Βασίλη Σερμπέζη. Έτσι το έργο αυτό εκφράζει τις αισθητικές και ιδεολογικές του προτιμήσεις και πεποιθήσεις περί τέχνης.  

Με αποδέκτες όλους τους φίλους αυτού του είδους της μουσικής και τους ενδιαφερόμενους για την παράδοση, ο σκοπός που εξυπηρετεί το έργο αυτό, αποτελεί και το τελικό αίτιο που προβάλλεται μέσα από την λειτουργία του έργου, την ανάγκη που εκπληρώνει και εντέλει είναι το ίδιο το έργο. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιείται από τον Σερμπέζη και την ομάδα καλλιτεχνών με την οποία συνεργάζεται, ένα σύνθετο υλικό που αντλείται από τον μουσικό κόσμο της Σαρακατσάνικης παράδοσης, ενώ ταυτόχρονα διασώζεται και εμπλουτίζεται το τυπικό.

Το τυπικό αίτιο δείχνει να είναι το πιο σημαντικό από όλα. Είναι το πρωτότυπο που το έργο αυτό θέλει να παραστήσει και αποτελεί ταυτόχρονα και τον λόγο κατασκευής. Η σκοπιμότητα του Σερμπέζη δεν είναι να καινοτομήσει, να αμφισβητήσει ή να μεταλλάξει την παράδοση των Σαρακατσάνων, «να αλλάξει τον σκοπό», αλλά να τον διδάξει σωστά και συστηματικά, ώστε να μεταφέρει αυτήν την παράδοση στο σήμερα.

Γιώργος Κωτσίνης

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ

Τους αείμνηστους

Ευριπίδη Κατσαρό από Αργυροπούλι Τυρνάβου, Βασίλη Τσιαούση από Σέρρες, Αργύρη και Θοδώρα Μαμούρα από Αλμυρό,  Βασίλη Μπουροζίκα από Κοκκινοπλό Ολύμπου

Τους κ.κ.:

Θόδωρο Γιαννιώτη, τ. Πρόεδρο της Π.Ο.Σ.Σ., Γιώργο Κολοβό και Ανδρέα Μπομπότα από Θεσσαλονίκη, Βάγια Φαρμάκη - Γίδαρου από Κορδελλιό Θεσσαλονίκης, Χρήστο Πανουργιά και Χρήστο Γαλανή από Λαμία, Ανδρέα Τάκη από Αγρίνιο, Ασήμω (Τσημουλιά) Κουτσογιάννη από Ασκητές Ροδόπης, Γιώργο Τσιάκαλο από Ρετζίτσα της Βουλγαρίας για τις σημαντικές πληροφορίες τους

Ηλία Καλόγηρο, Θανάση Ζυγογιάννη, Χρήστο και Δημήτρη Κατσαρό, Βασίλη Πάνο, Κώστα και Διονύση Καλόγηρο  από τη Λάρισα για την φιλοξενία και τις υπέροχες τραγουδιστικές στιγμές

Κώστα Καλαμπαλίκη από τη Λάρισα για τη διάθεση στοιχείων της προσωπικής του συλλογής,

Δημήτρη Λάμπρου, δημοσιογράφο – συγγραφέα από Λιβαδειά για τα πολύτιμα στοιχεία που, αφειδώς, μου παρείχε.

Χρήστο Ράπτη, τ. Διευθυντή δασών Ηπείρου και σπουδαίο φίλο για την ανεκτίμητη βοήθειά του στην έρευνα για το ληστρικό τραγούδι.

Λουκά Κατσαρό, Καθηγητή ΤΕΙ Λάρισας, τ. Νομάρχη και παιδιόθεν αδελφικό

φίλο για τη διάθεση της οικογενειακής συλλογής «Αρχείο Ευριπίδη Κατσαρού» καθώς και την αμέριστη ψυχική, διοικητική και όχι μόνο στήριξή του. 

Ευχαριστώ επίσης τους σπουδαίους μουσικούς Θωμά Κωνσταντίνου, Θανάση Μαρκόπουλο, Κώστα Κίκηλη, Κώστα Καραπάνο, Κώστα Μερετάκη και Σπύρο Αλεύροντα που κατέθεσαν ό,τι καλύτερο από την τέχνη τους

τον τεχνικό του ήχου Σωτήρη Παπαδόπουλο για την ποιότητα της δουλειάς του.

Ιδιαίτερα ευχαριστώ τον εξαιρετικό Γιώργο Κωτσίνη που κι αυτό το έργο δεν θα είχε οργανωθεί και ολοκληρωθεί χωρίς την καθοδήγησή του. Τον ευγνωμωνώ.

Λένε πως στη ζωή μας μπορούμε να αποκτήσουμε τα πάντα εκτός από τρία πράγματα: Μπόϊ, σεβασμό (πρέπει να τον κερδίσεις) και χρόνο!

Κι έτσι, ευχαριστώ τον γιο μου, Χρήστο που βρήκε και ξόδεψε τον ακριβό του χρόνο κι επιμελήθηκε εικαστικά, τόσο άρτια, και αυτό το έργο.

Τέλος, ευχαριστώ ξεχωριστά την Κατερίνα που, με την Ιώβεια υπομονή και αντοχή της, ανέχεται για μισόν αιώνα τις ιδιοτροπίες και παραξενιές μου χωρίς την προτροπή της οποίας δεν θα είχε ξεκινήσει αυτή η ομολογουμένως γοητευτική περιπέτεια της συγκεκριμένης εκδοτικής σειράς! 

Καλήν ακρόαση

Κομοτηνή, Απρίλης 2019

Βασίλης Σερμπέζης

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Μουσικοί:

Τραγούδι                Βασίλης Σερμπέζης

Κλαρίνο                  Γιώργος Κωτσίνης

Βιολί                      Κώστας Κίκηλης & Κώστας Καραπάνος 
                             (4^ο και 8^ο τραγούδι)

Λαούτο                  Θανάσης Μαρκόπουλος & Θωμάς  Κωνσταντίνου

Ντέφι                     Σπύρος Αλεύροντας

Ντέφι - τουμπελέκι   Κώστας Μερετάκης

Ηχοληψία               Σωτήρης Παπαδόπουλος stentor studio

Αν. Ρωμυλίας 124, Πετρούπολη, Αττική

Remix – mastering  Σωτήρης Παπαδόπουλος stentor studio

Μεταφράσεις κειμένων  Κοσμάς Ρορόπουλος

Φωτογραφίες          Γιάννης Τεπετσικλής

Επιμέλεια δημιουργικού Χρήστος Σερμπέζης

Μουσική επιμέλεια, εκτέλεση παραγωγής

Γιώργος Κωτσίνης

Έρευνα, Καλλιτεχνική επιμέλεια, Διεύθυνση παραγωγής

Βασίλης Σερμπέζης

Έκδοση  Δίκτυο, 2019 

Κωδικός δίσκου  0291