ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ

Η ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ ΤΟΥ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟΥ ΑΙΩΝΑ

Χειρόγραφο τραγούδι του Βαγγέλη Γκόγκου (η Γκογκαλή) που γεννήθηκε το 1894 στο χωριό Μποϊτσινόφσκι της Βουλγαρίας (βρίσκεται στα δυτικά της χώρας, κοντά στην κωμόπολη Μπεργκόβιτσα). Το πρωτότυπο κείμενο έδωσε ο Β. Γκόγκος το 1981 στον συγγενή του Θεόδωρο Γιαννιώτη κατά την οικογενειακή επίσκεψη του τελευταίου στη Βουλγαρία. Το κείμενο του τραγουδιού αποτελεί ένα ιστορικό ντοκουμέντο, που απεικονίζει ανάγλυφα τον παραδοσιακό τρόπο γραφής των Σαρακατσαναίων εκείνης της εποχής. Αξίζει να το διαβάσετε με προσοχή (και το πρωτότυπο και την αποτύπωση και τη μεταφορά), παρατηρώντας ποιά φωνήεντα και σύμφωνα χρησιμοποιούσαν και ποιά όχι. Μαζί με το κείμενο ο Θ. Γιαννιώτης μας παρέδωσε και τη δική του νοηματική ανάλυση, καθώς και σχετικές γλωσσικές επεξηγήσεις. Τον ευχαριστούμε πολύ και για τη χειρονομία του, αλλά και για τη γενικότερη προσφορά του στα κοινά των Σαρακατσαναίων. 

Η λεκτική αποτύπωση του κειμένου

ΤΡΑΓΟΥΔΗ ΤΧΑΛΕΗΚΟ

Το μαθηταν τη εϖαθαν η δολη ν η Τχαλεη πσηλα στα κοϖανηκηα. Η λαϖασ το καλο ϖηδη  κη το γηροντοϖεδη. Περη κη γραφη νηα πσηλη γραφη ση μηνηα ϖηληκουδα. Κη ϖηγη κη ναϖεταξη στη μεση σταβροδρομηα. Κη καϖητανουσ δηαβηνη ϖερη κη την δηαβαζη. Εγραφη μεσα στην ϖηληκουδα ϖολη ατημα λοηα ηα την γηνεκα το καϖητανο. Κη Τηχαλασ εμαθη ϖολη το βαροφανκη. Τον λαϖα καταραστηκη το κρημα ναχησ λαϖα μο κη ση γηροντοϖεδη. Τορα βανον τον Ντηνα φηλακη κη τον Θαναση ϖρανκα. Κη τον Τηχαλα τον εβαλαν καραολη  μαναγναντεβη ταη βονα κη τη τζοϖαναρεη

Μεταφορά του ιδιωματισμού γραφής του τραγουδιού 

από τον Θεόδωρο Ι. Γιαννιώτη

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΧΑΛΕΪΚΟ

Το μάθαταν τι έπαθαν ν΄ οι δόλιοι ν΄ οι Τχαλαίοι ψηλά στα κοπανίκια ; Η Λάπας το καλό πιδί κι το γηροντοπαίδι   πέρει κι γράφει νιά ψιλή γραφή σι μίνια πιλικούδα κι πηγι κι ν΄ απέταξι στη μεσ (στο) σταυροδρόμι κι ου καπιτάνους διάβηνι πέρει κι την διαβάζει Έγραφι μέσα στην πιλικούδα πολύ άτιμα λόϊα  ιά την γυναίκα του καπιτάνο(υ) κι ου Τυχάλας έμαθι πολύ το(υ) βαροφάνκι τον Λάπα καταράστικι,  το κρίμα μ΄ νάχεις Λαπα μου κι συ γηροντοπαίδι βάνουν τουν Ντίνα φυλακή κι τουν Θανάση μπράνκα κι τουν Τχάλα έβαλαν καραούλι ιά να αγναντεύει τα ιβουνά και τους τζομπαναραίοι

Διαβάζοντας και ερμηνεύοντας το τραγούδι αυτό, διαπιστώνει ο αναγνώστης ότι οι Σαρακατσαναίοι στην γραφή τους δεν χρησιμοποιούσαν τα 24 γράμματα της αλφαβήτου μας, αλλά λιγότερα τον αριθμό.

Δεν χρησιμοποιούσαν διφθόγγους π.χ. αι, οι, κλπ.

Δεν χρησιμοποιούσαν το γιώτα (ι) και το ύψιλον (υ), αλλά μόνον το ήτα (η).

 Δεν χρησιμοποιούσαν επίσης το ωμέγα αλλά το όμικρον.

Αντί του ψ χρησιμοποιούσαν το π και το σ (πσ)

Αντί του ξ χρησιμοποιούσαν το κ και το σ (κσ)

Για τους Σαρακατσαναίους το αλφάβητο έχει ως εξής : α,β,γ,δ,ε,ζ,η,θ,κ,λ,μ,ν,κσ,ο,π,ρ,σ,τ,φ,χ,πσ

Το πί το έγραφαν και έτσι ϖ

Λείπουν από το αλφάβητο ι,θ,ξ,ψ,ω και σίγμα τελικό (ς)

Θεόδωρος Ι. Γιαννιώτης