Επεισόδιο Σαρακατσάνων και Βουλγάρων
Όρθιοι από αριστερά : Ηλίας Καλέτσος, Χαράλαμπος Μπυρόζης, Ιωάννης Μπέης, Γεώργιος Νανάς - Καθήμενοι : Χρήστος Νανάς, Θεόδωρος Ρίζος, Κωνσταντίνος Μπέης, Δημήτριος Κουτούλας και Πάνος Γιαννακός
-----------------------------------------------------------------------------------
Αφήγηση του Σαρακατσάνου Τσέλιγκα Κώστα
Νανά, θείου της μητέρας μου Αγγελικής Γιαννακού, για γεγονότα που συνέβησαν
πριν 90 περίπου χρόνια, ανάμεσα σε Σαρακατσάνικο τσελιγκάτο και Κομιτατζήδες. Ένα
επεισόδιο εξοντώσεως συμμορίας κομιτατζήδων τό έτος 1932 στό βουνό Καϊμάκτσαλάν
της περιφερείας Έδέσσης..
Ο Κώστας Νανάς
ήταν ένας Σαρακατσάνος συγκροτημένος, ευγενής, μετρημένος σε όλα του
γραμματιζούμενος, φαίνεται από τον τρόπο γραφής και την καλλιγραφία του
κειμένου του (κράτησα την σύνταξη, την ορθογραφία, τα σημεία στίξης του
χειρόγραφου κειμένου απολύτως). Απέκτησε τέσσερα παιδιά και ένα κορίτσι, κατά
την δική μας λογική, έφυγε δε από τον μάταιο τούτο κόσμο το 1997.
-----------------------------------------------------------------------------------
Γράφει ο Κώστας Νανάς :
Τό 1932 κατά μήνα
Όκτώβριο μία συμμορία Κομιτατζήδων άπό 9 άτομα μπήκε άπό τά Βουλγαρικά σύνορα
στήν Ελλάδα με τήν έντολή άπ'τό Βουλγαρικό κομιτάτο, νά κάμει διάφορα σαμποτάζ
καί είδικώτερα νά ανατινάξει τή σιδηροδρομική γέφυρα στό Ξυνό νερό τής περιοχής
Άμυνταίου γιά νά τονώσει το ήθικό τών Βουλγάριζοντων και τών ταλαντευομένων.
Όμως οί ελληνικές στρατιωτικές άρχές τής παραμεθορίου τούς αντελήφθησαν μόλις
μπήκαν στό Ελληνικό έδαφος, τούς καταδίωξαν καί οί έξη άπό αύτούς, άφού δεν
μπόρεσαν να προχωρήσουν στο Έλλ. έδαφος άναγκάσθηκαν νά επιστρέψουν μέσα άπό τά
Σερβικά σύνορα πάλι στήν Βουλγαρίζοντες. Οί τρείς όμως άπό αύτούς, όπως
φαίνεται οί πιό τολμηροί, ξεκόπηκαν άπό τούς άλλους 6 προχώρησαν καί
άκολούθησαν πορεία παράλληλα μέ τά Σερβικά σύνορα πρός τήν περιοχή Φλωρίνης
όπου βρίσκεται καί ή γέφυρα τού Ξυνού νερού γιά νά έκτελέσουν τον άντικειμενικό
τούς σκοπό δηλαδή νά άνατινάξουν τη γέφυρα. 
Καιμακτσαλαν - Χάρτης της περιοχής των γεγονότων
Όμως οί στρατιωτικές άρχές άπό τήν ώρα πού μπήκαν στό Έλληνικό έδαφος τούς έφερναν κατά πόδι. είχαν στήσει δέ διάφορα καρτέρια ( ένέδρες) σέ διάφορα σημεία. άπό όπου ύπήρχε ενδεχόμενο νά περάσουν. Στά κονάκια τά δικά μας είχε πιάσει καρτέρι άπό πολλές μέρες ένα απόσπασμα χωροφυλάκων, είδοποιήθηκαν δέ καί οί δικοί μας οί τσελιγκάδες καί οί τζιομπαναρέοι γιά τό ενδεχόμενο αύτό μέ τήν έντολήν άν είδούν τίποτε νά ειδοποιήσουν τό απόσπασμα. Πλήν όμως κατά τύχη έκείνη τήν ήμέρα πού φάνηκαν οί Κομιτατζήδες τό απόσπασμα είχε φύγει γιά νά στείσει άλλού καρτέρι.
Όπως ξέρουμε άπ'τά παληά
χρόνια τό τουφέκι στό Σαρακατσιάνο ήταν ό άχώριστος σύντροφος, διότι όπως ζούσε
στίς έρημιές έκινδύνευε καί αύτός και τό κοπάδι του άπ’τά διάφορα κακοποιά
στοιχεία, ληστές, ζωοκλέφτες καί άπό Τουρκοκρατίας άκόμα έκινδύνευε άπό τούς
Τούρκους μέ τούς οποίους ό Σαρακατσιάνος δέν είχε ποτέ άγαθές σχέσεις, διότι
όπως ήταν έκ φύσεως φιλελεύθερο στοιχείο δέν υπέκυψε ποτέ στόν κατακτητή.
Πάντοτε όπου καί να βρισκόταν τόν πολεμούσε. Έτσι καί ή Όμάδα μας πότε μέ τήν
άδεια τών στρατιωτικών άρχών πότε μέ τήν άνοχή των, χωρίς άδεια, πάντοτε όπλο
φορούσε. Άλλως τε τούς ύπελόγιζαν οί στρατιωτικές άρχές καί άσφαλείς φρουρούς
τών συνόρων. Έτσι βρεθήκαμε καί στήν περίπτωση τής είσβολής των κομιτατζήδων
πάνοπλοι.
Τίς μέρες έκείνες έτοιμαζόταν τό τσελιγκάτο γιά νά ξεκινήσει γιά τά χειμαδιά θά ήταν γύρω στίς 5 μέ 10 Όκτωβρίου ( παληό ημερολόγιο ) έβρεχε άπό τήν προηγουμένη μέρα καί είχαν πιάσει καί ή κορυφή όλίγο χιόνι. Είχαν συγκεντρωμένα καί τά άλογα καί σακιασμένα καί τά ρούχα καί τά κοπάδια έτοιμασμένα γιά νά φορτώσουν τήν επομένη. Τό πρωϊ τής ήμέρας έκείνης βγήκε ό Κώστας Μπέης νά άγναντέψει νά είδή πού είναι τά άλογα καί είδε τρείς άνθρώπους μέ χακί νά προχωρούν ένας πίσω άπό τόν άλλον άπ'τήν θέσι Κοτρώνη πού ήταν σπανό καί νά μπενούν στό δάσος μέ κατεύθυνσι πρός τά κονάκια.
η κορυφή του Καιμακτσαλαν
Ή τοποθεσία αύτή ήταν πλαγιά πού στό άπάνω μέρος καλύπτονταν μέ άραιά πεύκα καί στό κάτω μέ Όξυές πυκνές. Κ δέ σέ μιά μεγάλη Σάρα, Χάλασμα, πού δέν ήταν δυνατόν νά περάσει άνθρωπος. Οί Κομιτατζήδες, γι'αύτούς πρόκειτε καί αυτοί ήταν, προχώρησαν μέσα άπ'τόό πυκνό δάσος δηλαδή μέσα από τίς όξυές γιά νά καλύπτονται, μέ κατεύθυνση πρός τά κάτω φαίνεται ότι δέν ήξεραν πώς εκεί ήταν κονάκια καί μόλις έφτασαν στή Σάρα καί δέν μπορούσαν νά περάσουν σταμάτησαν έκεί πλακωμένοι μέσα σέ κάτι κέδρα καί έστησαν παρατηρητήριο. πίσω άπό ένα χοντρό πεύκο μέ κατεύθυνσι πρός τά πάνω πρός τά άραιά πεύκα.
Οί δικοί μας, όσοι βρέθηκαν τήν ώρα έκείνη στά κονάκια μόλις τούς είδοποίησε ό Κώστας ό Μπέης ότι είδε τρείς άνθρώπους ύποπτους μέ χακί νά μπαίνουν στό δάσος έκαμαν σύσκεψι καί κατέστρωσαν τή στρατηγική πού θά ακολουθήσουν γιά νά τούς εξοντώσουν ή νά τούς συλλάβουν. Είχαν όμως μιά μικρή αμφιβολία μήπως οί άνθρωποι πού μπήκαν στό δάσος ήταν τίποτε στρατιώτες απ'τά φυλάκια τών συνόρων. Τό ενδεχόμενο όμως αύτό τό άπέκλεισε ό Χρίστος Νανάς ό όποίος σάν μεγαλύτερος καί είχε καί πείρα άπό αύτά πράγματα ήταν καί ό άρχηγός τής όμάδας πού θά λάβαινε μέρος στήν επιχείρηση _ Διότι οί στρατιώτες τού φυλακίου δέν είχαν καμμιά δουλειά νά μπούν στό δάσος. πρωϊ πρωϊ. Επομένως οί άνθρωποι με τό χακί ήταν οί κομιτατζήδες.
Ο Κώστας Νανάς ανάμεσα στα αδέλφια Χρήστο και Πάνο Γιαννακό στο Παναθηναικό στάδιο. Ο Πάνος Γιαννακός (δεξιά) είχε λάβει μέρος στη μάχη με τους κομιτατζήδες
Αύτοί πού έλαβαν μέρος στήν επιχείρηση ήταν 1) Χρήστος Νανάς, 2) Πάνος Γιαννακός, 3) Κών/νος Μπέης, 4) Ήλίας Καλέτσιος, 5) Θεόδωρος Ρίζος, 6) Δημήτριος Κουτούλας, 7)Κων/νος Σούρλας, 8) Νανάς Γεώργιος καί 9 ένας δασοφύλακας Μπυρώζης όνομαζόμενος πού κατά τύχην βρέθηκε τήν ήμέρα έκείνη έκεί. Άποφάσισαν δέ οί μέν 4 άπό αύτούς νά έρευνήσουν τό άραιό δάσος μέ τά πεύκα καί οί άλλοι 5 τό δάσος με τίς όξυές. Έτσι ξεκίνησε ή παγάνα καί οί 4 πού άνέλαβαν νά έρευνήσουν τό δάσος μέ τά άραιά πεύκα βγήκαν στο Χάλασμα πιό ένωρίς από τούς άλλους 5 διότι τό μέρος αύτό είχε όρατότητα καί δέν είχε καί πτυχές οί άλλοι όμως 5 έπειδή τό δάσος μέ τίς όξυές ήταν στό πυκνό άργησαν λίγο καί βγήκαν στό χάλασμα πιό άργά άπό τούς άλλους 4. Οί 4 οί όποίοι ήταν ό Χρίστος Νανάς ό Πάνος Γιαννακός ό Κώτσιος Σούρλας καί ό δασοφύλακας Μπυρόζης άφ'ού βγήκαν στό χάλασμα καί δέν βρήκαν τίποτε κάθησαν καί περίμεναν νά έλθουν καί οί άλλοι 5. Όμως οί Κομιτατζήδες τούς είδαν έβγαιναν καί είχαν στρέψει τά όπλα πρός τά έκεί μέ τό δάχτυλο στή σκανδάλη έτοιμοι νά τούς πυροβολήσουν τή στιγμή όμως έκείνη βγήκαν καί οί 5 άπ'τίς όξυές καί πρώτος καθώς έρχονταν ό Λίας ό Καλέτσιος τούς πυροβόλησε καί τραυμάτησε έναν άπό αύτούς.
Αμέσως οί Κομιτατζήδες έστρεψαν τά όπλα πρός τούς κάτω πρός πρός τόν Καλέτσιο καί τότε άρχισε ή μάχη. Οί Κομιτατζήδες άρχισαν νά ρίχνουν καί χειροβομβίδες. Τότε ό Χρίστος Νανάς όχυρωμένος πίσω άπό έναν πεύκο χοντρό πυροβόλησε καί σκότωσε έναν άπό τούς Κομιτατζήδες. Ή μάχη διήρκεσε μέχρι τήν νύχτα καί όταν πήρε τό σκοτάδι οί Κομιτατζήδες έπαψαν νά πυροβολούν διότι οί 2 άπό αύτούς είχαν σκοτωθή καί ό τρίτος τραυματισμένος στο χέρι έριχνε κάπου κάπου καμμιά χειροβομβίδα γι’αυτό καθώς ήταν σκοτάδι δέν μπορούσαν νά τόν πλησιάσουν καί έτσι κατόρθωσε καί γλύστρησε μέσα άπό τίς όξυές καί έφυγε τραυματισμένος καί παρουσιάσθηκε τό πρωϊ κάτω στόν κάμπο τής άριδέας σ'ένα χωριό πού λεγόταν Όρμα.
Όρμα Αριδαίας Πέλλας
Τό πρωϊ με όλα τά προφυλακτικά μέτρα_ πήγαν οί δικοί μας στόν τόπο τής μάχης καί βρήκαν τούς 2 Κομιτατζήδες σκοτωμένους καί ό τρίτος έλειπε. Είδοποίησαν τότε τίς στρατιωτικές άρχές οί όποίες άφού ήρθαν καί είδαν καί αύτούς τούς σκοτωμένους τούς έθαψαν συνεχάρησαν Τούς δικούς μας καί τούς κάλεσαν στήν Άριδέα όπου είχεν έδρα ό στρατός έκεί τούς παρασημοφόρησαν καί τμήμα στρατού παρήλασε μπροστά τους καί τούς απέδωσε τιμές.
-----------------------------------------------------------------------------------
Μετά από αύτή την μάχη και με την πιθανότητα αντιποίνων, με
ευθύνη των στρατιωτικών αρχών το τσελιγκάτο από το 1933 εγκαταστάθηκε στην
ΜΠΈΛΑ-ΒΌΔΑ στην περιοχή των Πρεσπών, πάνω από τον Άγιο Γερμανό. Από τότε μέχρι και τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1990 οι οικογένειες και οι
απόγονοί τους που αποτελούσαν τότε το τσελιγκάτο συνέχισαν να πηγαίνουν τα
κοπάδια τους. Όπως γράφει όμως κατά καιρούς ο Γεώργιος Παγώνης, "σκόρψαμαν
σαν τα πλιά τς πέρδικας", οι οικογένειες που αποτελούσαν το τσελιγκάτο
σκόρψαν στους νομούς Λαρίσης, Τρικάλων, Μαγνησίας και μάλιστα σε πολλά χωριά
εντός του ίδιου νομού.
