Οι Σαρακατσάνοι της Αττικής
Υπάρχουν βιβλία τής στιγμής και βιβλία για πάντα. Κάπου ανάμεσα τους
βρίσκει κανείς και βιβλία που ο χρόνος τούς είναι μάλλον αδιάφορος, μια κι ό,τι
περιέχεται σ’ αυτά είναι προσφορά ψυχής κι όχι σπάνια, το αντίκρυσμα μιας ζωής
αφιερωμένης στην κατανόηση. Η Λαογραφία είναι ίσως ο γοητευτικότερος τρόπος για να πλησιάσει κανείς την
Ιστορία. Μέσα απ’ αυτήν, οι ψυχρές ημερομηνίες και η ουδέτερη παράθεση
γεγονότων, γίνονται πράγματα δικά μας, ξαναπαίρνοντας το μέγεθος που πρέπει, το
ιστορικό πλαίσιο συνδυάζεται με την ταυτόχρονη αναζήτηση μιας χαμένης σήμερα
υπερχρονικής «σοφίας». Ελάχιστοι είναι οι ιστοριοδίφες συγγραφείς που έμειναν ασυγκίνητοι από την
πρόκληση που παρουσιάζει αυτός ο τρόπος, αλλά λίγοι είναι εκείνοι που
κατόρθωσαν να συγκεράσουν την απαραίτητη γνώση που προϋποθέτει με την
συν+παθητική δύναμη που απαιτείται για να βυθιστεί κανείς εύστοχα στα βάθη της
μνήμης.
Ο Δημήτρης Καλλιέρης, είχε προς τούτο όλα τα εφόδια. Το πάθος του για αυτόν τον τόπο και τους ανθρώπους «ξεχειλίζει» από το έργο
του. Ανασυνθέτει την ιστορία όπως ο ίδιος τη βλέπει και με σιγουριά και
ενάργεια μας παίρνει μαζί του σ’ ένα ταξίδι αποκάλυψης. Ίσως το μεγαλύτερο πλεονέκτημα βιβλίων σαν κι αυτό, να είναι οι δρόμοι που
ανοίγουν, οι περιφρονημένες πτυχές του βίου και της ιστορίας που τις φωτίζουν
οι άνθρωποι σαν τον Καλλιέρη. Ένα τέτοιο έργο θέλει νού και υψηλή κρίση. Θέλει επίσης γνώσεις,
διεισδυτικότητα κι ακόμα περισσότερο, δημιουργική δύναμη. Θέλει εσωτερική
λογική και συνέπεια· και τέλος, αλλά βέβαια καθόλου κατ’ ουσία τελευταίο,
χρειάζεται έναν ορθό λόγο, ώστε να μην καταντάει μια φλυαρολογία, κάτι όχι και
τόσο ασυνήθιστο, ακόμα και στον χώρο τών τυπικά καταξιωμένων συγγραφέων.
O Δημήτρης Καλλιέρης διέθετε όλα τα παραπάνω σε επαρκέστατες αναλογίες.
Διάνοια αναμφισβήτητη, η κρίση του αμφίστομο εγχειρίδιο, ικανότατες γνώσεις,
τεκμηριωμένη διεισδυτικότητα, τεράστια αναλυτική ικανότητα, δύναμη δημιουργίας,
στέρεα λογική και συνέπεια δομής. Έτσι, ο λόγος του ρέει αβίαστα και παρόλο που οι πρωταγωνιστές του
Σαρακατσάνοι μοιάζουν σαν ν’ ανήκουν σε πλαίσια ζωής αρκετά μακριά μας, μάς
πλησιάζουν τελικά με την ζέση που μπορεί ν’ αρθρώνει ένας αληθινός ιστορικός. Ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για αυτό το έργο. Ανίχνευσε το θέμα με τον
διεισδυτικό τρόπο του κι έσκυψε με σεβασμό επάνω στις μαρτυρίες, με σαφήνεια πάνω
στα στοιχεία, με λιτότητα στον λόγο του, για να ιστορήσει την «πορεία» των
Σαρακατσάνων της Αττικής, κι ύστερα, με σταθερότητα αλλά και ευγένεια μας
άνοιξε με γενναιοδωρία μία ακόμα πύλη τής ιστορίας μας.
Ο συγγραφέας μας καθοδηγεί στους τόπους, στα ξέφωτα και στα χειμαδιά, στις
καλύβες και στα μαντριά, στην καθημερινή ζωή, στα ήθη, στα έθιμα, στις
δοξασίες, στις γιορτές, με τον καθαρό, αληθινό, συγκροτημένο τρόπο του, και όλα
γίνονται στα μάτια μας, τόσο γνώριμα και δικά μας. Εδώ οι «άνθρωποι» είναι πραγματικοί, παλεύουν για τα «σημαντικά», το ψωμί
της επιβίωσης και την αγάπη των ανθρώπων. Ο κόσμος των Σαρακατσάνων θα κυλήσει στις φλέβες του αναγνώστη για να
αντιστοιχηθεί μαζί του, με την απλότητα και την αμεσότητα πού έχουν τα φυσικά
φαινόμενα. Oι Σαρακατσάνοι δεν είναι παρά όλοι Εμείς, αυτό είναι άλλωστε και το
μυστικό του συγγραφέα! Το έργο διαπνέεται από την δροσερή ματιά ενός ανθρώπου που ξέρει να βρει το
βήμα της ράτσας μας που τόσο αγαπάει. Ξέρει ακόμα να κρατάει τις σωστές αποστάσεις από την προκατάληψη της
σημερινής γνώσης, χωρίς να χάνεται σε μακροσκελείς συσχετισμούς. Είναι απόλυτα προσηλωμένος στην απλότητα των ανθρώπων και στην σαφήνεια του
τρόπου ζωής των.
Το πιο αξιοθαύμαστο όλων είναι ότι κατάφερε να παραμείνει ένας συνεπής
Δάσκαλος! και το ανεκτίμητο για τους Σαρακατσάνους βιβλίο του να μην είναι ένα
απροσπέλαστο «ακαδημαϊκό» κείμενο, αλλά ακριβώς αυτό για το οποίο προοριζόταν:
μια έξοχη μελέτη για τον ειδικό, ένας φωτεινός προθάλαμος για τον μη ειδικό,
ένα πολύτιμο έργο για κάθε Σαρακατσάνο, και τέλος μια πηγή αναφοράς για όλους.
«Οι Σαρακατσάνοι της Αττικής» είναι ένα έξοχο ιστορικό και λαογραφικό
σύγγραμμα, αλλά ταυτόγχρονα είναι και ένα υψηλό δίδαγμα· ότι αυτή η Ελλάδα,
παραμένει η γη, ο τόπος, όπου γέροι και νέοι, μπορούν ακόμα να βρουν την
ευκαιρία να ακολουθήσουν την θεία επιταγή του Σωκράτη: γνώθι σ’ αυτόν. «Oι Σαρακατσάνοι της Αττικής», είναι ένα βιβλίο που σίγουρα πλουτίζει τον
αναγνώστη του κι ο καθένας θα βρει σ’ αυτό κάτι για να επιχαίρει που το
διάβασε. Κι όπως όλα τα άξια έργα, είναι πολυδιάστατο . Η ύστατη απόλαυση
έγκειται στην αναμέτρηση του καθενός μας με τον πλούτο του.
Συγχαρητήρια πρέπουν στον Σύλλογο Σαρακατσαναίων Βάρης Αττικής, πού
διακονεί στον χώρο της εκδοτικής πρωτοβουλίας, εκδίδοντας βιβλία που ίσως δεν
θα είχαν ποτέ τους την ευκαιρία να φτάσουν σ΄εμάς. Θέλω να ευχαριστήσω τους άξιους Σαρακατσάνους, Δημήτρη Σπαθή, Χρήστο Γούλα,
Κώστα Σφέτσα, Θανάση Πετρόγιαννο και Γιάννη Μαυρομήτρο, οι οποίοι στάθηκαν
αρωγοί και κοινωνοί από την αρχή αυτής της προσπάθειας. Τέλος, σας μεταφέρω τον χαιρετισμό της Δήμητρας Καλλιέρη· αυτής της έξοχης
συντρόφου, συζύγου και συμπαραστάτιδος στη ζωή και στο έργο του συγγραφέα. Για
λόγους υγείας αλλά και συγκινησιακούς δεν ήταν δυνατό να παρευρεθεί.
Αγαπημένε μας Δημήτρη, το κενό σου δυσαναπλήρωτο, βαριά η σκιά σου, ας
είναι ελαφρύ το χώμα της Αττικής που σε σκεπάζει. Η μνήμη σου θα διατρέχει τον
χρόνο!
Βασίλης Καμπόλης
● ● ●
O Δασολόγος Δημήτρης Σπαθής
μιλάει για τους Σαρακατσάνους της Αττικής
και
για το ομώνυμο βιβλίο του Δημήτρη Καλλιέρη
Τα
βουνά μας από απόψεως γεωμορφολογίας και βλάστησης διαφέρουν το ένα από το
άλλο. Ποικίλες διαφορές τα ξεχωρίζουν και αυτός είναι ο λόγος για το ιδιαίτερο
ενδιαφέρον που προξενούν στους ξένους, κυρίως στους Ευρωπαίους, γιατί στις
χώρες τους δεν συναντούν παρόμοια φυσικά δημιουργήματα. Αυτή η διαφορετικότητα
στη χώρα μας έχει κατατάξει την Πάρνηθα στις πρώτες θέσεις των ευρωπαϊκών
βουνών. Στην Πάρνηθα ξεκαλοκαίριαζαν οι Σαρακατσαναίοι τής Αττικής. Είναι
γνωστό ότι η ιδιαιτερότητα τής φύσης διαμορφώνει και ιδιαίτερους ανθρώπους από
απόψεως εμφάνισης, ρώμης και χαρακτήρα. Με αυτόν τον τρόπο οι Σαρακατσάνοι τής
Αττικής δέθηκαν με την όμορφη Πάρνηθα. Εναρμονίστηκαν με τα ψηλά γέρικα έλατα,
τα κρύα νερά, την υπέροχη χλωρίδα και την πανίδα της διαμορφώνοντας ισχυρούς
και σωστούς χαρακτήρες. Μου δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσω καλύτερα τους
Σαρακατσάνους, την περίοδο που ασχολήθηκα με το Φορέα Διαχείρισης τού Εθνικού
Δρυμού της Πάρνηθας, και πιο διερευνητικά για τους 17 Σαρακατσάνους Ήρωες που
εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς. Κατά την περίοδο 2006-2009, ο ιστορικός και
λαογράφος Δημήτρης Καλλιέρης ανέλαβε, χωρίς κανένα οικονομικό όφελος, να
ερευνήσει και να μελετήσει τους Σαρακατσάνους τής Αττικής.
Ο υποφαινόμενος, μαζί με τους Σαρακατσάνους Θανάση
Πετρόγιαννο, Γιάννη Μαυρομήτρο, Χρήστο Γούλα και τον Γιώργο Χατζή, αναλάβαμε να
συνοδεύσουμε τον Δημήτρη Καλλιέρη στα τσελιγκάτα τής εποχής, αλλά και στα
κονάκια των Σαρακατσάνων συζητώντας και συγκεντρώνοντας στοιχεία. Οι αρκετές
επισκέψεις, οι αξιολογήσεις και διασταυρώσεις τού υλικού από τον συγγραφέα
Δημήτρη Καλλιέρη καθώς και η σύνταξη αυτής της εξαίρετης έρευνας-μελέτης απέτησαν
ικανό χρόνο με αποτέλεσμα να μας προφθάσουν οι συνέπειες τής οικονομικής
κρίσης. Μεγάλο πλήγμα αποτέλεσε και ο αιφνίδιος θάνατος τού συγγραφέα μας, τού
ανθρώπου που ανιδιοτελώς δούλεψε σκληρά, έντιμα, ορθά, με απίστευτη κατανόηση
σε μια πολύ δύσκολη και μεγάλη έρευνα. Η ομάδα που ασχολήθηκε και όλοι οι
Σαρακατσάνοι της Αττικής, τον ευγνωμονούν για το έργο του αυτό αλλά και για όλα
τα άλλα έργα του που κατά καιρούς έφερε εις πέρας, αφήνοντάς μας μια τεράστια
ιστορική και λαογραφική παρακαταθήκη. Ευτυχώς όμως η συνεργασία τού Δημήτρη
Καλλιέρη με τον Βασίλη Καμπόλη ― έναν άλλο εργάτη των τεχνών και των γραμμάτων,
πουεπιμελήθηκε και μορφοποίησε την εν λόγω έρευνα - μελέτη ― είχε σαν αποτέλεσμα
να πάρει την παρούσα τελική της μορφή προκειμένου να εκδοθεί σε σώμα βιβλίου.
Σε αυτές τις αντιξοότητες, η οικονομική κρίση έπληξε τους αρχικά συμφωνηθέντες
εκδότες για το βιβλίο. Ευτυχώς η καταλυτική βοήθεια τού Χρήστου Γούλα
συνετέλεσε στο να εκδοθεί τελικά το έργο από τον Σύλλογο Σαρακατσαναίων Βάρης
Αττικής, τον οποίο και ευχαριστούμε, επίσης δε τον πρόεδρό του Κώστα Σφέτσα ο
οποίος εργάσθηκε για να δει η παρούσα έκδοση το φως. Πρέπει να ευχαριστήσω όλη
την ομάδα που ασχολήθηκε με αυτό το εγχείρημα και τον καλό μας φίλο Βασίλη
Καμπόλη που ολοκλήρωσε αυτό το πόνημα. Στέκομαι όμως στην αφανή ηρωίδα αυτής
τής έρευνας, την σύζυγο τού Δημήτρη Καλλιέρη, την κ. Δήμητρα Καλλιέρη, που με
την συζυγική της αγάπη, το ενδιαφέρον και την ευαισθησία της για τα κοινωνικά
θέματα, τις επιστήμες και τα γράμματα, συνέβαλε καταλυτικά στην έκδοση αυτού
του έργου παραχωρώντας και τα συγγραφικά δικαιώματα δωρεάν. Την ευχαριστούμε
θερμά. Τον ακούραστο Αρβανίτη, όπως αυτοχαρακτηριζόταν ο συγγραφέας μας, θα τον
θυμόμαστε για πάντα! Να είναι ελαφρύ το Αττικό χώμα που τον σκέπασε.
● ● ●
Ευχαριστώ πολύ τον φίλο Φώτη Ζυγογιάννη που μου χάρισε αυτό το εξαιρετικό βιβλίο - Γιώργος Κολοβός
