ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ

Η παλιά Δοϊράνη

Τόπος χειμαδιών των Σαρακατσαναίων της παλιάς Σερβίας

.

του Γιώργου Κολοβού

Οι Σαρακατσαναίοι στην παλιά Σερβία, έχοντας μέσα τους πάντα τη ζεστή σχέση με τη μητέρα Ελλάδα, ζούσαν σε περιοχές κοντά στα Ελληνοσερβικά σύνορα. Τα καλοκαίρια έβγαιναν στα βουνά Αλτσιάκι και Μπάρα (πίσω απ’ τα δικά μας Καιμακτσαλάν, Πίνοβο και Τζένα) και ορισμένοι πήγαιναν στο βουνό Περιστέρι (πάνω απ το Μοναστήρι). Το χειμώνα, σχεδόν όλοι ξεχείμαζαν πάλι κοντά στα σύνορα, στις περιοχές απ’ το Γεύγελη μέχρι και τη Δοιράνη. Τα κυριότερα χωριά ήταν το Γεύγελη, η Μπογκντάντσα, η Φούρκα και η Δοιράνη. Η περιοχή της λίμνης Δοιράνης φιλοξένησε για πολλά χρόνια αρκετές οικογένειες Σαρακατσαναίων. Οι αποστάσεις των χωριών ήταν μικρές κι έτσι όλοι οι Σαρακατσάνοι γνώριζαν πολύ καλά τις υπόλοιπες οικογένειες και είχαν στενές σχέσεις μεταξύ τους. Αργότερα, το 1948 όταν έγινε η κρατικοποίηση και τους πήραν τα πρόβατα, πολλές οικογένειες εκτοπίστηκαν βορειότερα στις περιοχές της Κότσιανης και του Στιπ, αλλά και τότε όμως κάποιοι Σαρακατσάνοι με λίγα πρόβατα, συνέχισαν να ζουν κοντά στα σύνορα, μέχρι και την οριστική επιστροφή τους στην Ελλάδα. Στην περιοχή της Δοιράνης λοιπόν πάντα ζούσε ένας πολύ μεγάλος αριθμός Σαρακατσαναίων από την πλευρά της Σερβίας, με συγγενικούς δεσμούς με τους Σαρακατσάνους της Ελληνικής πλευράς, αλλά χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους, παρά μόνο με κρυφές ατομικές επισκέψεις.

Αρκετές φορές επισκεπτόμαστε τα μέρη εκείνα, με τους φίλους μας Χρήστο Γίδαρο και τη γυναίκα του Βάγια (Φαρμάκη) που έζησαν εκεί και γνωρίζουν από πρώτο χέρι τον τόπο και την ιστορία του, καθώς έχουν ζήσει για πολλά χρόνια τη νομαδική ζωή και ξέρουν. Έτσι λοιπόν, την τελευταία φορά, μπήκαμε από τα σύνορα της Δοιράνης και αφού περάσαμε τη Νοv Doiran, που είναι ένα οργανωμένο θέρετρο με εξοχικές κατοικίες, βρεθήκαμε σχεδόν αμέσως στην παλιά Δοιράνη, που ήταν χωριό από τότε που ζούσαν εκεί κοντά οι δικοί μας Σαρακατσαναίοι.

Να εδώ έρχονταν οι θ΄κοί μας, …λεει η Βάγια, ….την Εκκλησία ο παππούς μ΄ την έκανε.

Τότε εκείνα τα χρόνια, πέρασε ένας Τούρκος απ’ τα καλύβια του παππού μ΄ (η μάνα μ’ ήταν δώδεκα χρονών) και κοιμήθ΄κε εκεί, ….και τ’ς κόλησε μιά αρρώστια, .. τύφο,  ….. και σε μιά βδομάδα πέθαναν πέντε άτομα απ’ την οικογένεια (παιδιά, νυφη, αγγόνια). Το άλογο το είχαν εκεί,  ..πήγαιναν στη Φούρκα τον έναν, ..την άλλη μέρα,  άιντε τον άλλον.  …..Η γειτονιά δεν πλησίαζε να πάει στο καλύβι. Μετά ο παππους εταξε ότι θα χτίσει μια Εκκλησία, ….να βοηθήσει την οικογένεια που έμεινε…..και την έκανε την Εκκλησία, …απ’ τα θεμέλια.

Ξεκινήσαμε για την Εκκλησία και φτάνοντας πράγματι είδαμε στην είσοδο μία επιγραφή με Σλάβικους χαρακτήρες, με το όνομα του παππού της Χρήστου που τότε λέγονταν στο επίθετο Αναστάσης (μετά λέγονταν Μπάρτζος) και μερικά άλλα Σαρακατσάνικα ονόματα (Δημητρίου και Ιωάννου) που βοήθησαν να χτιστεί. 

Φύγαμε από την Εκκλησία και κατευθυνθήκαμε προς το νεκροταφείο, γιατί ο Χρήστος και η Βάγια μας είπαν ότι ακόμα και σήμερα, υπάρχουν πέτρινοι σταυροί και τάφοι από παλιά, με ονόματα Σαρακατσαναίων που ζούσαν εκεί. Μπαίνοντας στο κοιμητήριο, μας οδήγησαν στη δυτική άκρη και αμέσως διακρίναμε πολλά Σαρακατσάνικα ονόματα σε παλιούς πέτρινους σταυρούς με Σλάβικη και ορισμένους με Ελληνική γραφή. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι περισσότεροι που είχαν Σλάβικη γραφή, ανέφεραν από κάτω …KAPAKAЧAH. ...Μαριουλαίοι, Δημητραίοι, Αποστολακαίοι, Καλαίοι και άλλοι.

Στην παλιά Δοιράνη, …στο χωριό, .. δεν ζούσαν Σαρακατσάνοι. Όταν όμως πέθαινε κάποιος στα καλύβια που ήταν εκεί κοντά, …εκεί τον έθαβαν. Κάποιοι άλλοι στη Φούρκα, άλλοι στη Μπογκντάντσα και αλλού.

Τα παλιά τα χρόνια , όταν πέθαινε κάποιος στα καλύβια, ….έβαζαν ξύλα απάνω στο σαμάρι σε σχήμα χι και τον φόρτωναν στ’ άλογο ανάσκελα, ..τον σκέπαζαν με άσπρο σεντόνι και τον πήγαιναν στο χωριό στα μνήματα να τον θάψουν εκεί.

Μόλις ξεκινούσε κι έφευγε ο νεκρός απ’ τα κονάκια, … αυτοί που έμεναμε πίσω,  ..όλοι έβγαζαμαν τ’ς βαλέρες και έριχναμαν το νερό από πίσω. Όλα τ’άδειαζαμε. Έτσι του’χαμε αυτό. Του’χαμε για καλό. Και μετά, …όταν γύριζαν, ..όλοι, …πήγαιναμε να γεμίσουμε τ΄ς βαλέρες με νερό.

Φύγαμε από την παλιά Δοιράνη με πολύ συγκίνηση, για όλους αυτούς που έζησαν σ’ αυτό τον τόπο. Λίγο πιο κάτω, έξω απ’ το χωριό σταματήσαμε σ’ έναν λόφο για να δούμε πού είχαν τα κονάκια τους οι Σαρακατσαναίοι. Να εδώ ήταν τα καλύβια (φωτο), ….μας λέει ο Χρήστος και η Βάγια. 

Στο νού μου ήρθε η κουβέντα με την κυρία Μαρία Καραφυλλιά : Εμείς από κεί πάνω απ’ το Μπέλλες, έβλεπαμε τους Σαρακατσάνους εκεί κάτω στο Σέρβικο, …έβλεπαμε τις φωτιές κι έλεγαμε, … να εκει κάτω είναι οι θ΄κοί μας οι Σαρακατσάνοι !!!