Σαρακατσάνικα εργόχειρα που κατέχει το Βρετανικό
Μουσείο
του Βασίλη Νάκου
πρώην προέδρου του Συλλόγου Σαρακατσαναίων Φοιτητών Θεσσαλονίκης
Οι Σαρακατσάνοι εγκατέλειψαν τον νομαδικό τρόπο ζωής
στα μέσα του 20ου αιώνα και όπως είναι γνωστό, μέχρι τότε είχαν δημιουργήσει
πληθώρα εξαιρετικών εργόχειρων και έναν σύνολο από αντικείμενα καθημερινής
διαβίωσης αλλά και άυλους κώδικες συμπεριφοράς που πολλές φορές διέπουν τη συμπεριφορά
των απογόνων τους στις μέρες μας. Δημιούργησαν εν ολίγοις, όλα αυτά που σε μια
έννοια συνθέτουν μια ξεχωριστή πολιτιστική ταυτότητα, αυτής των Σαρακατσάνων.
Δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ότι
αντικείμενα που δημιούργησαν με κόπο κυρίως οι Σαρακατσάνες εκείνων των εποχών,
θα βρίσκονται σήμερα μακριά από τα σπίτια των απογόνων τους ή τις προθήκες
μουσείων όπως του Λαογραφικού Μουσείου Σαρακατσάνων ή του Λαογραφικού &
Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας Θράκης και μάλιστα σε ένα από τα πλέον διάσημα
μουσεία του κόσμου, στο Βρετανικό Μουσείο με έδρα το Λονδίνο. Το Βρετανικό
Μουσείο είναι στους περισσότερους από εμάς γνωστό, λόγω του σημαντικού θέματος
της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενών το οποίο συνεχίζει να αποτελεί μέχρι
την επίλυσή του, αντικείμενο παγκόσμιου ενδιαφέροντος.
Στο Βρετανικό Μουσείο λοιπόν, όπου βρέθηκα να
περιηγούμαι μεταξύ των ηλεκτρονικών του σελίδων, διαπίστωσα ότι υπάρχει ένας
μικρός αλλά σίγουρα ανεκτίμητος θησαυρός από εξήντα περίπου (60) Σαρακατσάνικα
εργόχειρα της περιόδου του πρώτου μισού του 20ου αιώνα δηλαδή, μεταξύ 1900 και
1960. Ανάμεσα στα αντικείμενα διακρίνει κανείς μια πλήρη φορεσιά «Πολίτισσας
Σαρακατσάνας» από την περιοχή της Αλεξανδρούπολης, παναούλες, γυναικεία
πουκάμισα, κάλτσες, τσαμαντάνια, φούστες, ζωνάρια, τραχλιές και πανωφόρια.
Για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τους όρους που περιγράφουν τα τμήματα των σαρακατσάνικων φορεσιών, οδηγό αποτελεί η ιστοσελίδα του Λαογραφικού Μουσείου Σαρακατσάνων στην ενότητα «Σαρακατσάνικες Φορεσιές», όπου μπορεί κανείς να δει βήμα-βήμα την ανδρική και γυναικεία ένδυση των Σαρακατσάνων.
Κύριοι προμηθευτές των παραπάνω εργόχειρων προς το
Βρετανικό Μουσείο όπως αναφέρει η αναλυτική περιγραφή τεκμηρίωσης των
αντικειμένων, είναι η κυρία Νταϊάν Γουόλερ (Diane Waller), ο κύριος Δημήτρης
Παπαδήμος και η εταιρεία με την επωνυμία Joss Graham Oriental Textiles. Αναφορά
γίνεται επίσης στα χρόνια κατά τα οποία αποκτήθηκαν τα συγκεκριμένα αντικείμενα
από το μουσείο με κύριες περιόδους τις χρονολογίες 1970-72 και 1990-95. Επίσης,
οι περιοχές από τις οποίες φαίνεται να έγινε η αρχική συλλογή των αντικειμένων
είναι η Σόφια της Βουλγαρίας και η Ελλάδα (χωρίς να γίνεται αναφορά
συγκεκριμένης πόλης). Το δυσάρεστο είναι ότι κατά την πρώτη περίοδο στην οποία
αποκτήθηκαν τα αντικείμενα από το μουσείο, ο προμηθευτής κύριος Παπαδήμος προμήθευσε
το σύνολο των εργόχειρων, ενώ λίγα χρόνια αργότερα, το 1979 ιδρύθηκε στην
Ελλάδα το Λαογραφικό Μουσείο Σαρακατσάνων με κύριο σκοπό του της συγκέντρωση,
διάσωση και προβολή τέτοιου υλικού. Αν το γεγονός αυτό ήταν ευρέως γνωστό κατά
την εποχή εκείνη, ίσως τα αντικείμενα να βρισκόταν σε προθήκες ελληνικών
μουσείων ανοίγοντας έναν ακόμη κύκλο συζήτησης για το πού θα πρέπει να
βρίσκεται η «έδρα» των αντικειμένων και το πώς θα πρέπει να εκτίθενται σε
μουσεία του εξωτερικού με τη μορφή «δανεισμού».
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα από αυτά τα
αντικείμενα δεν προβάλλονται σε καμία έκθεση του Μουσείου αυτή τη στιγμή ενώ
κατά καιρούς έχουν παρουσιαστεί ως τμήμα περιοδικών εκθέσεων του Μουσείο
Εθνογραφίας και Ανθρωπολογίας που αποτελεί μέρος του Βρετανικού Μουσείου. Έχουν
εκτεθεί παράλληλα κατά τα έτη 2011-12 σε αίθουσα του Βρετανικού Μουσείου με
τίτλο έκθεσης «Traditional Jewellery and Dress from the Balkans» (Παραδοσιακά
κοσμήματα και φορεσιές από τα Βαλκάνια).
Τα όσα προαναφέρθηκαν θεωρώ ότι αποτελούν ισχυρότατη
ένδειξη του ενδιαφέροντος που έδειξαν και συνεχίζουν να δείχνουν ξένοι λαοί για
τον Ελληνικό πολιτισμό, αναπόσπαστο τμήμα του οποίου αποτελούν οι Σαρακατσάνοι.
Συνέλεξαν αντικείμενα και πληροφορίες, μελέτησαν τις παραδόσεις μας κατέγραψαν
λεπτομερώς κάθε τμήμα πολιτισμού που έβρισκαν διαθέσιμο προς μελέτη, τη στιγμή
που εμείς ως έλληνες βρισκόμασταν είτε υπό κατοχή, είτε σε εμφύλιες διαμάχες,
είτε προσπαθώντας να εξασφαλίσουμε τα απαραίτητα για την επιβίωση. Αυτό θεωρώ
ότι θα αποτελέσει ισχυρό μάθημα για τη στάση που πρέπει να έχουμε απέναντι στα
μουσεία μας, στις πολιτιστικές δράσεις και κυρίως στην ιστορία χιλιάδων χρόνων
που μας εμπιστεύτηκαν οι πρόγονοί μας. Και μπορεί τα αντικείμενα αυτά να μην
επιστρέψουν ποτέ σε ελληνικές αίθουσες μουσείων, αξίζει όμως να τα αναδείξουμε,
να προβάλουμε την ισχυρή ταυτότητά τους, τις ρίζες τους. Μπορεί με αυτό τον
τρόπο να δικαιώσουμε τις προσπάθειες των προγόνων μας να τα δημιουργήσουν. Ας
μην ξεχνάμε τέλος ότι είναι διαφορετικό να παρατηρείς ένα εργόχειρο ή ένα
γλυπτό σε μια προθήκη από το να αντιληφθείς ότι δημιουργός του συγκεκριμένου
αντικειμένου είναι ένας από τους προγόνους σου γεγονός που σε γεμίζει
ανυπέρβλητη υπερηφάνεια.
*Εικόνες από:
