portraita

Οι Σαρακατσάνοι του Αίμου

Οικογένεια Κατσαρίκα   
.
Η Σαρακατσάνικη παράδοση είναι σαν τά κάρβουνα μέσα στή χόβολη, όσο σκαλίζεις τή στάχτη τόσο ανάβει η φωτιά. Κι` εμείς, οί απόγονοί τους, πρέπει νά δώσουμε πνοή σ` αυτή τή φωτιά νά γίνει τρανή φλόγα νά φωτίσει την κακοποιημένη καί διαστρεβλωμένη στούς δύσκολους αυτούς γιά τόν Ελληνισμό καιρούς αλήθεια – Βασίλης Μόλαρης 
   
του Ζήση Κατσαρίκα
Η αναζήτηση καλύτερων λιβαδιών και η ανεπάρκειά τους, οι κακοχειμωνιές και οι επιδημίες ανάγκασαν ένα σημαντικό αριθμό τσελιγκάτων να κινηθούν πολύ βορειότερα, προς τα βουνά της Σερβίας, και σύμφωνα με μαρτυρίες γερόντων η μετακίνηση προς τη Σερβία αρχίζει περίπου τη δεκαετία του 1880. Τα τσελιγκάτα κινούνται βόρεια, από το Μοναστήρι στα βουνά της Στρούγκας, στα βουνά Τσούκα -περιοχή αρχαίας πόλης των Στόβων- βορειότερα στο όρος Mokra Planina βόρεια της πόλης των Σκοπίων και ακόμη βορειότερα στην οροσειρά Kapaonik στο Κοσσυφοπέδιο. Μερικές φορές πήγαιναν ακόμα δυτικότερα προς την πόλη Σκόδρα της Αλβανίας. Στα βουνά γύρω από την πόλη Nis, τήν πόλη του Leskovats, τήν πόλη του Pirot, στα βουνά Bello Palanka, Bello Polia, Kriva Palanka, και στις περιοχές ανατολικότερα πού σήμερα βρίσκονται στη βουλγαρική επικράτεια, Berkovitsa, Mihailvgrand, στα βουνά Peresi Vartor, στην περιοχή του Lom πού βρίσκεται κοντά στο Δούναβη, στα τριεθνή σύνορα Σερβίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας. Οι μετακινήσεις στις προαναφερόμενες περιοχές γίνονταν χωρίς κανένα ιδιαίτερο πρόβλημα, μίας και ανήκαν στην ενιαία τότε Τουρκική Βαλκανική Επικράτεια, πού περιελάμβανε αυτές τις περιοχές. Αυτό δεν σημαίνει ότι απέφευγαν διάφορους φόρους -χαράτσια- πού τους επέβαλλαν οι Τούρκοι κατά τις μετακινήσεις τους αλλά και κατά τις ενοικιάσεις λιβαδιών.

Με τήν απελευθέρωση των Βαλκανίων από τους Τούρκους και με τη χάραξη νέων συνόρων στα Βαλκάνια, σύμφωνα με τήν Συνθήκη της 10/8/1913 του Βουκουρεστίου, οι Κασσανδρινοί Σαρακατσαναίοι βρίσκονται χωρισμένοι σε τρεις επικράτειες: της Ελλάδος, της Σερβίας και της Βουλγαρίας. Οι αποκλεισμένοι Σαρακατσάνοι στις χώρες της Βουλγαρίας και Σερβίας απέκτησαν αργότερα τους ανάλογους γεωγραφικούς χαρακτηρισμούς. (H ιστορία των Σαρακατσαναίων στα Σκόπια του Βασίλη Μόλαρη - από τα ''Πορτραίτα Σαρακατσαναίων'').

Γνωρίζοντας την κοινή καταγωγή των Σαρακατσανων θα πρέπει να εξετάσουμε τον διασκορπισμό τους σε Βαλκανική και Ανατολία.

Ο διασκορπισμός των Σαρακατσάνων έγινε επί Τουρκοκρατίας εξαιτίας σημαντικών γεγονότων σε τρεις φάσεις κυρίως:

  • Πρώτα-πρώτα με την επανάσταση του Διονύσιου του Σκυλόσοφου στην Ήπειρο το 1611. Τότε έχουμε διώξεις όλων των Ηπειρωτών , που μέχρι τότε είχαν αρκετά προνόμια. Έτσι έχουμε τις πρώτες μετακινήσεις και Σαρακατσαναίων προς τα Ανατολικά της Ηπείρου.

  • Δεύτερη μετακίνηση έχουμε λίγο αργότερα, κατά το 1665, εποχή που οι Τούρκοι έθεσαν σε διωγμό τους Σαρακατσιάνους, που δραπέτευσαν από τις φυλακές Αιτωλικού. Τότε έχουμε μετακινήσεις των Σαρακατσιάνων - Σακαρετσιάνων από την περιοχή Σακαρετσιού - Αγράφων προς τη Θεσσαλία μέχρι τον Όλυμπο.

  • Η μεγάλη όμως μετακίνηση των Σαρακατσαναίων έγινε στα χρόνια του Αλή Πασά από το 1788 μέχρι και το 1821, στους πολέμους που είχε με τους Σουλιώτες και τον Κατσαντώνη, καθώς και στα χρόνια της μεγάλης επανάστασης. Εκείνη την εποχή έγινε η προς βορά μετακίνηση των Σ. στη Μακεδονία, Σερβία, Θράκη, Τουρκία, Βουλγαρία. Το ενιαίο του Οθωμανικού κράτους επέτρεπε άνετα αυτές τις μετακινήσεις. Την ίδια εποχή, στις αρχές του 19ου αιώνα, μετακινήθηκαν από τη Ρούμελη και οι Σαρακατσιάνοι τις Πελοποννήσου.

Έτσι λοιπόν εξηγείται και η εγκατάσταση των Σαρακατσαναίων στη Βουλγαρία. Των Σαρακατσαναίων που πάνω από ενάμιση αιώνα κρατούν πεισματικά την εθνική τους συνείδηση, τα σαρακατσάνικα ήθη και έθιμα και κυρίως τη γλώσσα, τη γλώσσα μας την ελληνική. Είναι λοιπόν χρέος της Ελληνικής Πολιτείας να στηρίξει παντοιοτρόπως τους Σαρακατσιάνους της Βουλγαρίας τόσο στη χώρα της εγκατάστασής τους, όσο και αυτούς που έρχονται στην πατρίδα καταγωγής τους, είτε προσωρινά για να δουλέψουν, είτε επιθυμούν να εγκατασταθούν εδώ μονίμως

(Ομιλία του Ευριπίδη Μακρή, Λαογράφου-Συγγραφέα, στην ημερίδα των εκ Βουλγαρίας Σαρακατσαναίων στη Θέρμη, 8 Οκτωβρίου 2004, από τα ''Πορτραίτα Σαρακατσαναίων'')

Χάρτης όπου σημειώνονται οι εστίες Σαρακατσάνων σε Σκόπια και Βουλγαρία

Οι Σαρακατσάνοι νομάδες, σκορπισμένοι σε ολόκληρη την Ελλάδα, στις βαλκανικές χώρες και παλαιότερα στην Τουρκία, ομιλούν αμιγή ελληνική γλώσσα που μπορεί να χαρακτηριστεί ως δωρικό ιδίωμα, έχουν ελληνική συνείδηση, είναι εξ ολοκλήρου ορθόδοξοι χριστιανοί.  (Από την μελέτη του καθηγητή κοινωνιολογίας και π. πρύτανη του Δ.Π.Θ ΔΙΟΝΥΣΗ ΜΑΥΡΟΓΙΑΝΝΗ και το βιβλίο του "ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ ΘΡΑΚΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ")

Σύμφωνα με μαρτυρίες Σαρακατσάνων στη μελέτη, γεννήθηκαν στο Κάρλοβο - Δημήτρης Μπίκος, το 1930 στο Καζανλί - Απόστολος Αποστολίδης το 1904 και Βασίλης Τσιλιγκίρης το 1875, ενω ο πατερας του Χρήστος το 1849. Οι Νακαίοι ξεχείμαζαν κατά τον Χρήστο Νάκο στον Πύργο Βουλγαρίας και το καλοκαίρι στο βουνό Στάρα Πλάνητα.

Ένα κομμάτι των Σαρακατσάνων, αυτό των Σαρακατσάνων του Αίμου, εξετάζει και ο Δικηγόρος Δημήτρης Γαρούφας στο βιβλίο του "ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ ΟΜΟΓΕΝΕΙΣ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΣΚΟΠΙΩΝ"

Όπως αναφέρει ο Δημήτρης Γαρούφας οι πιο κύριες εστίες όπου υπήρχε αυτή η Ελληνική μειονότητα των Σαρακατσάνων βρίσκονταν . Για μεν την περιοχή των Σκοπίων στις περιοχές Γευγελή (σημ.1), Στρώμνιτσα (σημ2) και Στιπ (σημ 3)

Στην επικράτεια δε της Βουλγαρίας στις περιοχές Στανκε Δημητρόφ (σημ 4), Σαμακόβ (σημ 5), η Μπεργκόβιτζα σημ (6), Βράτσα (σημ 7), Καρλβο (σημ 8), Καζανλίκ (σημ9), Σίπκα (σημ 10), Κάρναμπατ (σημ11), Μαγκλίς (σημ 12), Κότελε (σημ 13), Σλίβιανη (σημ 14)

Δορυφορικός χάρτης που δείχνει την γεωγραφική επιλογή των Σαρακατσάνων στην Βουλγαρία και Σκόπια.

Παρότι για πολλά χρόνια οι μειονότητες αυτές παρέμειναν εγκλωβισμένες σε ανελεύθερα καθεστώτα που δεν επέτρεπαν την επικοινωνία τους με την πατρίδα και πολλές φορές ούτε με συγγενείς τους (περίπου έως το 1970) και παρά τις έντονες προσπάθειες του καθεστώτος να τις αφομοιώσει οι πληθυσμοί αυτοί παρέμειναν σχεδόν αναλλοίωτοι. Μιλώντας μαζί τους αισθάνεσαι ότι ένα σιδερένιο χέρι σταμάτησε την εξέλιξη στον χρόνο του κλεισίματος των συνόρων και οι μειονότητες αυτές των Σαρακατσάνων παρέμειναν ανεπηρέαστες στον χρόνο παρ ότι στην μητέρα πατρίδα οι αλλαγές ήταν ραγδαίες και όχι πάντα για καλό του πολιτισμού των Σαρακατσάνων. Χρησιμοποιώντας τα στοιχεία για την κατανομή αυτών των οικογενειών της Σαρακατσάνικης μειονότητας παρατηρούμε την διασπορά τους σε εδάφη κατάλληλα για την κτηνοτροφία και τον τρόπο άσκησης της από τους Σαρακατσάνους ( χειμαδιά - ξεκαλοκαιριά). Στον δορυφορικό χάρτη παρατηρούμε την εξάπλωση τους στους πρόποδες κυρίως, οροσειρών και κοντά σε εκτάσεις κατάλληλες για βοσκή( κεντρική Βουλγαρία ονομαζόμενη και κοιλάδα των Ρόδων) και πάντα μακριά από τις μουσουλμανικές περιοχές (νότια Βουλγαρία) παρά του ότι γειτνιάζουν με την Ελλάδα. Έχω περιγράψει την προσωπική εμπειρία με ομοεπίθετο Σαρακατσάνο της Βουλγαρίας (το επίθετο Κατσαρίκας σπανίζει και στην Ελλάδα) ο οποίος μου αφηγήθηκε πως η πρόγονοι του προήρθαν από την Τουρκία και κάποιοι τράβηξαν προς την Ελλάδα. Την Δράμα, μου κατονόμασε αυτός ότι γνώριζε ως τρόπο εγκατάστασης των προπάππων μας. Πιθανόν βέβαια καθ όσον και εγώ γνωρίζω οι δικοί μας χρησιμοποιούσαν την Δράμα και τα βουνά της για ξεκαλοκαίριασμα.

Το αναφέρω αυτό για να το συνδέσω με ένα τραγούδι που βρήκα στο βιβλίο του Δημήτρη Γαρούφα και αφορά την Σαρακατσάνικη ψυχή που έφυγε απ την πόλη στην Βουλγαρία αλλά το βλέμμα ακόμα και από το κέντρο της Βουλγαρίας ήταν στραμμένο προς την Βασιλεύουσα

Νάμουν πουλί να πέταγα τ΄αψήλου,
να πέταγα και νάβγαινα στης Σίπκας το Μπαλκάν (προφ Μπαλκόνι)

.....και περιγράφει αγναντεύοντας την ναυμαχία τούρκικων και ρωμαίικων καραβιών όπου τα τουρκικά παίρνουν τα ρωμαίικα και θρηνεί .

Χαρακτηριστικός για τις μετακινήσεις και την ύπαρξη Σαρακατσάνων σε διάφορες περιοχές και "βιλαέτια"  είναι ο διάλογος του Πατρικ Λη Φερμόν με Σαρακατσάνο σε γάμο στη Συκοράχη όπου είναι παρευρισκόμενος και του παρουσιάζουν τους παρευρισκόμενους Σαρακατσάνους όπως τον αναφέρει ο ίδιος στο βιβλίο του "ΡΟΥΜΕΛΗ"

-Ο μπάρμπα-Γιώργος από εκεί με το ένα μάτι-είναι από τους μεγάλους τσελιγκάδες της Ροδόπης έχει πάνω από δέκα χιλιάδες γιδοπρόβατα και λέω πως πρώτη του φορά μπαίνει σε σπίτι μέσα. Εκείνος που μιλάει μαζί του είναι ενενήντα τριών χρονών έβοσκε άλλοτε τα κοπάδια του κοντά στις Σαράντα εκκλησιές _Κιρκ-Κιλισέ το λένε οι Τούρκοι_(προφανώς Κιρκλαρελί στο χάρτη(1))- μακριά πέρα από την Αδριανούπολη.

Έπειτα, μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους οι Τούρκοι κλείσανε τα σύνορα και τώρα έχει τα χειμαδιά του στο γιαλό, δυτικά από δω κάτω από την Ξάνθη. Εκείνος εκεί με το σημάδι στο κούτελο, ξεχείμαζε ανάμεσα στο Χάσκοβο και τη Στάρα Ζαγόρα - εκεί να δεις χορτάρι!- Αλλά τώρα με τους κερατάδες τους Βουλγάρους αναγκάστηκε να βρει αλλού.. Είχα και εγώ λίγα μα καλά. Τα έβοσκα εκεί κατά την Κίο στην Βηθυνία. κοντά  στη Νίκαια, απ την μεριά της Ασίας . Πάνε χρόνια και χρόνια ...Τα καΐκια που περνούσαν τη Θάλασσα του Μαρμαρά άκουγαν τα κουδούνια μου...Αλλά όλοι από τη Ροδόπη είμαστε. Πολλοί από αυτούς για διάφορους εθνικούς λόγους έφυγαν το 1909 τραβώντας άλλοι για Ελλάδα και άλλοι για Βουλγαρία.

Άλλη μια αναφορά του Πατρικ Λη Φερμόν για τους Σαρακατσάνους στο βιβλίο του Ρούμελη αποδεικνύει την ύπαρξη Σαρακατσάνων στην Βουλγαρία το 1934  ανάμεσα στον Πύργο και Βάρνα και είναι η εξής:

"Η πρώτη φορά που τους είδαν τα μάτια μου ήταν Δεκέμβριος τη χρονιά που έγινα δεκανέα χρονών, στη Βουλγαρική ακτή της Μαύρης Θάλασσας ανάμεσα στον Πύργο και τη Βάρνα...."

Με δεδομένο ότι Φερμόν γεννήθηκε το 1915 πρέπει να συνάντησε Σαρακατσάνους για πρώτη φορά ση Βουλγαρία το 1934.

Από τις αναφορές του καθηγητή Μαυρόγιαννη του δικηγόρου Γαρούφα Δημήτρη :

Από το 1963-1968 όπως αναφέρει ο Δ.Γαρούφας "....το κράτος των Σκοπίων εκδιώχθηκε στο μεγαλύτερο ποσοστό της την περίοδο 1963-1968..."

Μετά το 1950 αναφέρει ο καθηγητής  Δ.Μαυρόγιαννης  " ...καθώς και το Κορδελιό Θεσσαλονίκης όπου διαβιούσαν και διαβιούν χιλιάδες Σαρακατσάνων οι οποίοι είχαν εκδιωχτεί η υποχρεωθεί να εγκαταλείψαν την Σερβία( τα σημερινά Σκόπια) μετα το 1950....."

1822 ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣIΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Μία Βουλγάρικη άποψη επί του θέματος είναι η άποψη του Ράδιο Βουλγαρία η οποία εκφράζεται με την ευκαιρία μιας συνέντευξης του πρόεδρου της Βουλγάρικης ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Σαρακατσάνων Κωνσταντίνου Μπαλέσντραβου.

Από RADIO BULGARIA - Σαρακατσάνοι στη Βουλγαρία -(δημοσιεύθηκε στις 01.04.11)

«Η εθνικότητα των Σαρακατσάνων στη Βουλγαρία είναι πολύ καλά ενσωματωμένη και έχει καλές σχέσεις με όλες τις άλλες εθνότητες σε αυτή τη χώρα.» Αυτό ήταν αυτό που είπε ο κ Κώστα Bкlоzdrаv, επικεφαλής της Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Σαρακατσαναίων σε μια συνέντευξη για τη Βουλγαρική Ραδιοφωνία. Ο στόχος αυτής της ΜΚΟ είναι να διατηρήσει την ιστορία, τον τρόπο ζωής, τη λαογραφία και τον πολιτισμό αυτής της εθνοτικής ομάδας που ήρθαν εδώ από τη γειτονική Ελλάδα πάνω από 200 χρόνια πριν. Οι πρώτοι που  μετακόμισαν  σε αυτά τα εδάφη  ήταν το 1788 -και την  περίοδο 1822 λόγω των διωγμών από τους  τούρκους αξιωματούχους του Αλή Πασά. Περίπου  15-20.000 Σαρακατσάνοι ζουν στη Βουλγαρία σήμερα. Η γλώσσα τους είναι η ελληνική, καθώς αισθάνονται ως μέρος της ελληνικής εθνικότητας. Ομάδες των Σαρακατσάνων είναι διάσπαρτες σε διάφορες περιοχές κοντά στο Βαλκανικό μέρος - από τις πόλεις Κάρλοβο, Καζανλίκ, Βράτσα και Μοντάνα, ενώ η μεγαλύτερη ομάδα ζει στο Σλίβεν και τα χωριά γύρω από αυτό. Υπάρχουν Σαρακατσάνοι στην πόλη Ρίλα της Ѕкmаkаv πάρα πολύ. Η © БНР (www.bnr.bg) Прочетете текста тук - http://bnr.bg/en/post/100120238/sarakatsani-in-bulgaria

Όσα προηγήθηκαν είναι μια προσπάθεια καταγραφής απόψεων και αποτύπωσης τους στον χάρτη ενός απλού ερασιτέχνη παρατηρητή που δίνει την εικόνα της διασποράς των Σαρακατσάνων στην χερσόνησο του Αίμου (Νότια Βαλκάνια). Δεν διεκδικώ τον τίτλο ούτε του ειδικού ούτε του συγγραφέα παρά μόνο του εραστή της Σαρακατσάνικης παράδοσης. Η προσπάθεια αυτή έγινε για να είναι καταγραμμένες σε ένα κείμενο απόψεις πολλών ειδικών επί του θέματος.