ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ

Κωνσταντής  Ζιώγας

.

Η Στράτα ενός Σαρακατσάνου στο χρόνο.

«Από νομάς Σαρακατσάνος στον Έβρο - αγρότης στην Ροδόπη - ανθρακωρύχος στο Βέλγιο και υπάλληλος στο ΙΓΜΕ»

του Σπύρου Κούτρα

Η περίπτωση του Μπάρμπα-Κωνσταντή πρέπει να είναι από εκείνες τις λίγες, όπου στην πορεία της ζωής του, πέρασε από όλες τις φάσεις της πλήρους αστικοποίησης των Σαρακατσαναίων: Νομάς κτηνοτρόφος χωρίς μόνιμη κατοικία, αγρότης με μόνιμη κατοικία, μετανάστης στο Βέλγιο & Ολλανδία και τέλος υπάλληλος στο δημόσιο.

Μας αφηγείται ο ίδιος:

Οι θ’κοι μ’ πέρασαν απ’ Τουρκία το 1922. Ιγώ γενήθ’κα το θεριστή του 1933 στη Σάπκα Έβρου, Σιντσανλί το’λεγαν τότες. Τα χειμαδιά μας ήταν στ’ Δαδιά Έβρου, σ’ Κουτρουνιά. Ξεκαλουκαιριό παϊναμαν πιο απάν στ’ Σάπκα.

Ου πατέρας ήταν ου Θόδωρος Ζιώγας. Μάνα’μ η Βασιλ΄κη απ’ τσ’ Κλειτσιωταίοι.

Ου παππούλ΄ς μ’ ήταν ου Κώστας και βαβά’μ η Χρυσούλα απ’ τσ’ Κουτραίοι.

Ου Τατάς΄μ ήταν ου τρανύτερους. Μετά ήταν ου Γιώργους, ου Αλέξης, ου Γιαννάκος, ου Δήμους, ου Μήτρους, η Πανάϊου, η Ασήμω κι η Λάμπρω.

Τα αδέρφια μ’ με την σειρά ήμασταν: Ου Κώστας απ’ πέθανι μ’κρό, η Χρυσούλα κι αυτήνου πέθανι μ’κρο, ου Παναϊώτης, η Κωνσταντινιά πέθανι 19 χρονώ , ου Νίκος, ιγώ κι η Λάμπρω.

1922 - Παναγιώτης Ζιώγας (αδερφός του παππούλη τ’), Ζαχαρής, Ζιώγας Κώστας & Μήτρος (αδέρφια του παππούλη τ’)

η αδερφή του Κωνσταντινιά που απεβίωσε 19 ετών

Ο νονός του Ζιώγας Γιώργος, πρώτος εξάδελφος του πατέρα του

Οι δικοί του ακολούθησαν το νομαδισμό ως το 1940.

Το τσελιγκάτο ήταν Ζιωγεϊκο.

Το 1940 εγκαταστάθηκαν στην Συκοράχη Έβρου. Σχολείο πήγε ως την Τετάρτη Δημοτικού. Τμηματικά, σε δασκαλοκάλυβο στην Σάπκα Έβρου και σε σχολείο στην Συκοράχη. Δάσκαλο προσλάμβαναν από Κομοτηνή για το δασκαλοκάλυβο.

Του νονού το γιομάτο - Συκοράχη 1954

Γάμος Κλειτσιώτη Χρήστου - Συκοράχη

Στη Συκοράχη γνώρισε και τον Πάτρικ Λή Φερμόρ!

Τον ταξιδιωτικό συγγραφέα που ένα κεφάλαιο από το βιβλίο του «Ρούμελη-Οδοιπορικό στη Βόρεια Ελλάδα» αναφέρεται στους Σαρακατσάνους και την εμπειρία του από ένα Σαρακατσάνικο γάμο που παραβρέθηκε. Αυτός ο γάμος ήταν του Ζιώγα Χρήστου (πρώτου εξάδελφου του πατέρα του Κωνσταντή) και της Βρύζα Χρυσούλας στη Συκοράχη Έβρου.(http://p-o-s-s.blogspot.gr/2011/06/blog-post_10.html) 

Ο Φερμόρ από ένα τυχαίο γεγονός προσκλήθηκε στο γάμο αυτό.

Μετέβηκε στη Συκοράχη με τρένο.

Στο βιβλίο του αναφέρει σχετικά:

«Ο γαμπρός μάθαμε ήταν γιος ενός μεγάλου τσέλιγκα –αρχηγού μιας πατριάς, να πούμε, στους Σαρακατσάνους βοσκούς- και μάλιστα αρχιτσέλιγκα, με τ’όνομα Κώστας Ζώγας, που ξεχειμώνιαζε στη Συκαράγη και το καλοκαίρι έβοσκε τα κοπάδια του στα βουνά της Ροδόπης· ο πατέρας της νύφης, άλλος αρχιτσέλιγκας, που τον έλεγαν Βρυσά, έβοσκε τα πρόβατά του στα ίδια καλοκαιρινά βοσκοτόπια και ξεχειμώνιαζε κοντά στο Σουφλί, στις όχθες του Έβρου.

Το τρένο έκανε σταθμό στη Συκαράγη. Ήταν ένα ολόκληρο χωριό σαρακατσάνικες καλύβες, με ομορφοκαμωμένες αχυρένιες σκεπές, γιγάντιες κυψέλες που στρογγύλευαν και ύστερα στένευαν, φτιαγμένες με σειρές κομμένα καλάμια που πατούσαν η μια πάνω στην άλλη, τέλεια συναρμολογημένες σαν τις φολίδες στη ράχη ενός αρμαδίλλου. Είχαν στην κορυφή ξύλινους σταυρούς και δίπλα τους τρύπες μες στο άχυρο, από όπου έβγαινε στριφογυρίζοντας λεπτός γαλάζιος καπνός».

Ο μπάρμπα Κωνσταντής μας αφηγείται: 

Τουν θ'μώμι τουν Άγγλου! Ούλου φωτογραφίες μας έβγανι! Τον γαμπρού, τ’ νύφη, τα κορίτσια. Ου Βρύζας ου Βαγγέλ΄ς (γαμπρός τ’ Ζιώγα τ’ Γιάν’) ήξερε λίγα ιγγλέζ’κα και συννενοούμασταν.

Ο Κωνσταντής το 1952 παντρεύεται την Γιαννούλα Μπάτζιου (+2006) με την οποία αποκτούν τέσσερα κορίτσια: Την Βασιλική (παντρεμένη με τον Κουτρουλό Κώστα στην Καβάλα), την Λαμπρινή (παντρεμένη με τον Ζάρρα Χρήστο στην Ξάνθη), την Αναστασία  (παντρεμένη με τον Καλαϊτζίδη Χρυσόστομο+ στην Ξάνθη) και την Κατερίνα  (παντρεμένη με τον Παππά Απόστολο στην Ξάνθη).

ο Γάμος του Κωνσταντή Ζιώγα με την  Γιαννούλα Μπάτζιου - 1952

Το 1954 εκτελεί τη θητεία του στον Στρατό. Το 1963 μετακομίζουν στο Πρωτάτο Ροδόπης όπου ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την γεωργία.

Κωνσταντής Ζιώγας

1955 - η αδερφή του Λάμπρω, η νύφη του Παναγιώτα Ζιώγα, η κυρά του, ο λαλάς του Γιώργος και τα ανήψια του Θοδωράκης και Κατερίνα

Μπάτζιος Κώστας, Μπάτζιου Παναγιώτα (αδερφή του πατέρα του) και τα παιδιά Στέργιος, Στεργιανή και Αγοραστούλα

Ο Γάμος του Κουνιάδου του Μπάτζιου Γιώργιου το 1958 στο Μωσαϊκό Ροδόπης

Το 1963 μεταναστεύει στο Βέλγιο ως ανθρακωρύχος και το 1973 στην Ολλανδία ως ηλεκτροσυγκολλητής. 

Κωνσταντής Ζιώγας στα ορυχεία

Την ίδια χρονιά (1973) επιστρέφει στην πατρίδα και προσλαμβάνεται στο ΙΓΜΕ στην Ξάνθη. Μετατίθεται σε Φάρσαλα, Ελασσόνα, Λάμια και Μήλο ως το 1994 που συνταξιοδοτείται.

_______________________________________

Το ιδιαίτερο χάρισμα του Μπάρμπα-Κωνσταντή όμως είναι η ξυλογλυπτική.

Κατασκευάζει-σκαλίζει φτσέλες, κόφες, κλειδοπίνακα, κορνίζες, δίσκους, τραπέζια, κλίτσες μέχρι και επιγραφές! 

Η επιγραφή του Παραδοσιακού Σαρακατσάνικου οικισμού του Μορφωτικού Συλλόγου των εν Θράκη Διαβιούντων Σαρακατσαναίων  στο Γλυκονέρι Ροδόπης

Το δώρο που σκάλισε (Σαρακατσάνοι Θράκης) για τον Γιώργο Σουφλιά στα εγκαίνια του Παραδοσιακού Σαρακατσάνικου οικισμού του Μορφωτικού Συλλόγου των εν Θράκη Διαβιούντων Σαρακατσαναίων  στο Γλυκονέρι Ροδόπης

δίσκος

Κλειδοπίνακο

Φτσέλα και κόφα

Την τέχνη την έμαθε από τον πατέρα του. Από μικρός στα γαλάρια και τα στέρφα.

Ειδικά πάνω στον κορμό της κλίτσας απεικονίζει την ιστορία των Σαρακατσαναίων όπως περήφανα μας λέει ο ίδιος: ξεκινώντας από την βάση της κλίτσας και ανεβαίνοντας προς τα πάνω, απεικονίζονται τα καλύβια των Σαρακατσαναίων, η Σαρακατσάνα που γνέθει, το Καραβάνι, η νιόνυμφη, τα πρόβατα, τα τραϊά, ο τσομπάνος, το σκυλί που κυνηγάει ένα λύκο που έχει πάρει ένα αρνί στο στόμα.

Στο πάνω μέρος σκαλίζει κεφάλι από κριάρι και φίδι. Ο κορμός της κλίτσας κατασκευάζεται από ξύλο κρανιάς, ενώ το κλιτσόξυλο (πάνω μέρος) ή από σφεντάμι, ή από αγριελιά  ή από οξυά.

Για να σκαλίσει μια κλίτσα του παίρνει περίπου χρόνος μιας βδομάδας. 

Κλίτσα

Θυμάμαι που με τον συγχωρεμένο τον μπάρμπα Χρήστο Κουτσογιάννη πηγαίναμε στα βουνά να μάσουμε μαλλιαροκωλιές για φλαμπουρόξυλα, ο μπάρμπα Χρήστος του’κοβε και μερικά κλιτσόξυλα από οξυές και του τα έδινε να τα σκαλίσει.

Τα εργαλεία του

Εξαιρετικός ο μπάρμπα Κωνσταντής στην ξυλογλυπτική, μακάρι να τον μιμηθούν οι νεότεροι.

Κούτρας Σπυρίδων