Τα βαφτιστικά ονόματα των Σαρακατσαναίων
του Δημήτρη Τάγκα
Τα βαφτιστικά ονόματα των ανθρώπων εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Κυριότερος από αυτούς είναι η παράδοση του κάθε τόπου, τα ήθη και τα έθιμά του, γιατί όπως σοφά έλεγαν οι παλιοί:
Κάθε τόπος και ζακόνι, κάθε μαχαλάς και αντέτι
Την συνέχεια στην ονοματοδοσία την εξασφαλίζουν οι άνθρωποι τηρώντας πιστά ορισμένους άγραφους κανόνες που σε μεγάλο βαθμό εξακολουθούν και σήμερα να ισχύουν, όπως η βάφτιση του πρώτου αγοριού μιας οικογένειας με το όνομα του παππού από τη μεριά του πατέρα του.
Τα βαφτιστικά ονόματα των διαφόρων περιοχών μελετήθηκαν από πολλούς ειδικούς λαογράφους και έχουν γραφεί αρκετές ενδιαφέρουσες μελέτες και βιβλία για το θέμα αυτό. Στις μελέτες αυτές γίνεται ποιοτική ανάλυση των ονομάτων, κυρίως δηλαδή καταγραφή και κατηγοριοποίηση των βαφτιστικών ονομάτων και των υποκοριστικών τους. Ποσοτικές συγκρίσεις των βαφτιστικών ονομάτων των κατοίκων στις διάφορες περιοχές ή κοινωνικές ομάδες δεν έχω υπόψη μου.
Οι Σαρακατσαναίοι ήταν περισσότερο αυστηροί από ότι ο υπόλοιπος πληθυσμός στην τήρηση κάποιων άγραφων κανόνων γύρω από την ονοματοδοσία των παιδιών τους. Η τρόπος της ονοματοδοσίας είναι, όπως άλλωστε αναφέρθηκε, κομμάτι της παράδοσης μιας κοινωνίας και οι Σαρακατσαναίοι ήταν πιστοί θεματοφύλακές της. Όχι μόνο το πρώτο αγόρι και το πρώτο κορίτσι έπαιρναν τα ονόματα των γονέων του πατέρα τους αλλά και τα υπόλοιπα παιδιά, και ιδιαίτερα τα αγόρια, συνήθως είχαν ονόματα από τη μεριά του πατέρα, δηλαδή του θείου που δεν είχε παιδιά (για να μη χαθεί το όνομα!) ή κάποιου συγγενούς του που είχε πεθάνει. Οι Σαρακατσαναίοι δεν έδιναν ποτέ στα παιδιά τους το όνομα των γονέων τους, εκτός και είχε πεθάνει ο πατέρας του παιδιού, ήταν δηλαδή κοιλάρφανο, οπότε το παιδί αν ήταν αγόρι έπαιρνε οπωσδήποτε το όνομα του πατέρα. Απέφευγαν επίσης, αν και υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις, να δίνουν στα αγόρια το αρσενικό του ονόματος της μητέρας και στα κορίτσια το θηλυκό του ονόματος του πατέρα. Έχω ακούσει ότι η επιθυμία για την απόκτηση αγοριού, όταν γεννιόταν πολλά κορίτσια, ήταν η αιτία για το όνομα «Αγόρω», «Αγορίτσα».
Μολογάει η μάνα μου μια ιστορία, ενδεικτική της νοοτροπίας των Σαρακατσαναίων για τον τρόπο ονοματοδοσίας των παιδιών:
Αφού είχε ήδη κάνει τέσσερα παιδιά και έβγαλε τα πεθερικά της, ζήτησε στο 5ο παιδί να βγάλει τον δικό της πατέρα. Όταν το έμαθε ο παππούς μου από τη μεριά του πατέρα μου, πως υπήρχε δηλαδή περίπτωση (κίνδυνος μεγάλος!!) στο αβάφτιστο εγγόνι να δοθεί όνομα από το σόι της νύφης του, είπε: «Τι χαλεύει εδώ ο Γρίβας, στο θ’κό μ’ το σπίτι; (Η μάνα μου είναι από τους Γριβαίους). Το πιδί θα το πούμε στ’ όνομα τ’ αδερφού μου». Και φυσικά έτσι έγινε, και έβγαλε τελικά ο παππούλης μου τον αδερφό του που κάποτε ήταν τσέλιγκας.
Συγκριτικά στοιχεία
Για την εξαγωγή συμπερασμάτων γύρω από τα ανδρικά βαφτιστικά ονόματα συγκρίνονται τα ονόματα των Ηπειρωτών Σαρακατσαναίων με εκείνα του συνολικού πληθυσμού της χώρας μας. Ως αντιπροσωπευτικό δείγμα των Ηπειρωτών Σαρακατσαναίων θεωρούμε τους παραλήπτες της εφημερίδας «Σαρακατσάνικα χαιρετήματα», όσων τα ονόματα είναι καταχωρισμένα στο αρχείο της Αδελφότητας Ηπειρωτών Σαρακατσαναίων Αθήνας που εκδίδει την εφημερίδα αυτή. Το δείγμα αυτό είναι περίπου 1800 ονόματα και το μέγεθός του προφανώς είναι ικανοποιητικό για την εξαγωγή αξιόπιστων στατιστικών συμπερασμάτων. Σύμφωνα με την απογραφή της Αδελφότητας Σαρακατσαναίων Ηπείρου το 1984, οι άρρενες Σαρακατσαναίοι στη Ήπειρο ήταν 3585 άτομα. Το δείγμα για τον υπόλοιπο πληθυσμό είναι τα βαφτιστικά ονόματα των συνδρομητών του ΟΤΕ και οι οποίοι έχουν τα περισσότερο κοινά επώνυμα , όπως αυτά είναι καταχωρισμένα στους τηλεφωνικούς καταλόγους (περίπου 200 000 άτομα στον κατάλογο της Hellas Navigator, έκδοση 2004, τα οποία ανήκουν σε 50 επώνυμα). Η σύγκριση αυτών των στοιχείων πιστεύω ότι είναι επαρκής για τις παρούσες ανάγκες και την εξαγωγή των όποιων συμπερασμάτων.
Ο πίνακας που ακολουθεί δείχνει τα ποσοστά των κυριότερων βαφτιστικών ονομάτων στους Σαρακατσαναίους Ηπειρώτες και στον συνολικό πληθυσμό της χώρας.
Βαφτιστικά ονόματα
|
Ποσοστό στους Σαρακατσαναίους
|
Ποσοστό στον συνολικό πληθυσμό
|
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ
|
2,1
|
2,85
|
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
|
2,16
|
1,31
|
ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ
|
0,89
|
1,79
|
ΑΝΔΡΕΑΣ
|
1,49
|
1,35
|
ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ
|
1,49
|
0,89
|
ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ
|
1,43
|
0,73
|
ΑΧΙΛΛΕΑΣ
|
1,16
|
0,2
|
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
|
4,59
|
3,86
|
ΓΕΩΡΓΙΟΣ
|
8,36
|
10,3
|
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
|
6,47
|
6,68
|
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ
|
1,82
|
0,63
|
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ
|
3,32
|
1,47
|
ΗΛΙΑΣ
|
2,05
|
1,49
|
ΘΕΟΔΩΡΟΣ
|
3,1
|
1,99
|
ΘΩΜΑΣ
|
1,93
|
0,58
|
ΙΩΑΝΝΗΣ
|
5,92
|
7,23
|
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
|
9,41
|
7,67
|
ΛΑΜΠΡΟΣ
|
3,87
|
0,25
|
ΛΕΩΝΙΔΑΣ
|
1,21
|
0,36
|
ΜΙΧΑΛΗΣ
|
2,1
|
1,53
|
ΝΙΚΟΛΑΟΣ
|
4,98
|
6,12
|
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
|
2,71
|
4,18
|
ΠΑΥΛΟΣ
|
2,04
|
0,46
|
ΠΕΡΙΚΛΗΣ
|
0,83
|
0,17
|
ΣΠΥΡΙΔΩΝ
|
3,87
|
1,49
|
ΧΡΗΣΤΟΣ
|
4,53
|
3,57
|
Επισημαίνεται ότι τα ονόματα των ανδρών ήταν αυτά που «άντεξαν» περισσότερο στο χρόνο και την παράδοση γιατί αυτοί ήταν που εθεωρείτο ότι θα συνέχιζαν τη γενιά και θα διαιώνιζαν το σόι. Τα ονόματα των γυναικών έχουν υποστεί περισσότερες επιδράσεις από το ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο εγκαταστάθηκαν οι Σαρακατσαναίοι. Παρατηρώντας τα ονόματα που έχουν οι σαρακατσάνες στο Ζαγόρι, διαπιστώνεται σαφής επίδραση από τα ονόματα που φέρουν οι κοντινές σ’ αυτές ντόπιες Ζαγορίσιες.
Βιβλιογραφική επισκόπηση των αναφορών
για τα βαφτιστικά ονόματα των Σαρακατσαναίων
Η πρώτη καταγραφή ορισμένων βαφτιστικών ονομάτων που χρησιμοποιούσαν οι Σαρακατσαναίοι έγινε από τον Βούλγαρο Tsilief[i] το 1921 και αφορά στους Σαρακατσαναίους της χώρας αυτής. Τα ονόματα που παραθέτει είναι: Χρήστος, Μήτρος, Στέργιος, Αποστόλης, Δήμος, Βασίλης, Βαγγέλης, Γιαννούλης.
Είναι αξιοσημείωτο ότι τα ίδια ονόματα συναντώνται σε μεγάλο βαθμό και στην Ήπειρο.
Ο Carsten Hoeg[i] παραθέτει ορισμένα ονόματα, που είναι αυτά των ανθρώπων που γνώρισε κατά την παραμονή στις στάνες τους στην Ήπειρο το 1922. Τα ονόματα αυτά είναι:
Αθανάσιος, Αλέξανδρος, Αναστάσιος, Αντώνιος, Αποστόλης, Αριστείδης, Αχιλλέας, Βαγγέλης, Βασίλης, Γεράσιμος, Γεώργιος, Γρηγόρης, Δημήτρης, Ελευθέριος, Ευθύμιος, Ηλίας, Θεόδωρος, Θωμάς, Γιάννης, Κώστας, Λάμπρος, Μάρκος, Μιχάλης, Νίκος, Παναγιώτης, Πελοπίδας, Παντελής, Σπύρος, Σωτήρης, Τρύφωνας, Χριστόδουλος, Χαρίσης, Χαράλαμπος.
Η Αγγελική Χατζημιχάλη[ii] αναφέρει ότι «πλάι στα χριστιανικά πολλά είναι τ’ αρχαία ελληνικά ονόματα που δίνουν και σήμερα στα παιδιά τους οι Σαρακατσάνοι».
Ο Διονύσης Μαυρόγιαννης[iii] σημειώνει για τα βαφτιστικά ονόματα των Σαρακατσαναίων ότι ήταν πάντοτε ελληνικά χωρίς επίδραση άλλων γειτονικών λαών ούτε και δανείων, όπως ονομάτων της Παλαιάς Διαθήκης.
Ο Βασίλης Δαλκαβούκης[iv] γράφει ότι «για τους Σαρακατσαναίους κυρίαρχη παράδοση φαίνεται πως ήταν η χριστιανική χωρίς ωστόσο να λείπουν τα αρχαιοελληνικά ονόματα» και αναφέρει μια «παράδοση» γιατί οι Σαρακατσαναίοι δεν έβγαζαν το όνομα «Πέτρος».
[i] Carsten Hoeg ,«Σαρακατσάνοι, μια ελληνική νομαδική φυλή», Μετάφραση Ελένης Τσουμάνη- Γιαννάκη, σελ 443
[ii] Αγγελική Χατζημιχάλη «Σαρακατσάνοι», έκδοση Ιδρύματος «Αγγελική Χατζημιχάλη», 2007, σελ.224
[iii] Διονύσης Μαυρόγιαννης «Οι Σαρακατσάνοι της Θράκης της Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας», ΙΙΙ σελ. 181
[iv] Βασίλης Δαλκαβούκης, «Η πένα και η γκλίτα», εκδόσεις Οδυσσέας, σελ 118
Συμπεράσματα
Πριν από την παράθεση των συμπερασμάτων θα γράψω και ένα σχετικό ανέκδοτο:
Πήγε, λέει, ένας παπάς να ψάλει ευχέλαιο σε μια σαρακατσάνικη στάνη. Μαζεύτηκαν όλες οι γυναίκες και τα λιανοπαίδια στο κονάκι της μεγαλύτερης συνυφάδας, όπως άλλωστε επέβαλε η σαρακατσάνικη τάξη. Οι άνδρες και τα μεγαλύτερα παιδιά έλειπαν στα πρόβατα, και ως γνωστόν, τα θρησκευτικά δρώμενα της στάνης ήταν αποκλειστική αρμοδιότητα και καθήκον των γυναικών. Αφού έβαλε το πετραχήλι του ο παπάς, άναψε τα θυμιατά και προχώρησε στο ψάλσιμο. Όταν ήρθε η ώρα να δεηθεί υπέρ της υγείας των ανθρώπων της στάνης ζήτησε από τις γυναίκες να του δώσουν το χαρτί με τα ονόματα. Πού χαρτί και πού μολύβι; Και ποια ήξερε να γράψει; Οπότε κι ο παπάς, τι να κάνει, λέει στις γυναίκες:
Θα ψέλνω, και όταν σταματάω θα λέτε εσείς τα ονόματα και θα τα λέω ύστερα εγώ. Άρχισε λοιπόν ο παπάς:
«Έτι δεόμεθα υπέρ υγείας του δούλου του Θεού…»
«Μήτρου», είπε η μεγαλύτερη συνυφάδα, που είχε προφανώς την πρωτοκαθεδρία.
«Μήτρου» επανέλαβε κι ο παπάς, θυμιάτισε και συνέχισε: «Έτι δεόμεθα υπέρ υγείας του δούλου του Θεού…»
«Πάλι Μήτρου», είπε η δεύτερη, τη τάξει, συνυφάδα
«Μήτρου» είπε πάλι ο παπάς και συνέχισε: «Έτι δεόμεθα υπέρ υγείας του δούλου του Θεού…»
«Ματαπάλι Μήτρου» συμπλήρωσε η ιεραρχικά αμέσως επόμενη συνυφάδα και φυσικά ο παπάς δεήθηκε και για αυτόν, θυμιάτισε και ξανά ματαπάλι για άλλον Μήτρο. Προφανώς όλοι αυτοί είχαν τον ίδιο παππού.
Ας δούμε τώρα κάποια συμπεράσματα από τη σύγκριση των στοιχείων του πίνακα που παραπάνω παρατίθεται.
Λιτότητα στα ονόματα
Λιτότητα στα ονόματα
Γενικά οι Σαρακατσαναίοι δεν έχουν μεγάλη ποικιλία αλλά «φτώχεια» στα ονόματά τους. Σε 15 ονόματα συγκεντρώνεται περισσότερο από το 67,5% των ανθρώπων, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στον υπόλοιπο πληθυσμό είναι 62%. Επίσης 16 ονόματα στους Σαρακατσαναίους έχουν το καθένα ποσοστό μεγαλύτερο του 2% ενώ ο αντίστοιχος αριθμός στον συνολικό πληθυσμό είναι 9. Αυτό οφείλεται στο ότι οι Σ τηρούν με περισσή ευλάβεια τα όσα παραπάνω αναφέρθηκαν σχετικά με την παράδοση και ως εκ τούτου υπάρχει δυσκολία στον εμπλουτισμό του ονοματολογίου με νέα ονόματα. Από τα ονόματα των Σαρακατσαναίων που δημοσιεύει η Αγγελική Χατζημιχάλη στους στατιστικούς πίνακες που συνέταξε το διάστημα του μεσοπολέμου φαίνεται πιο έντονα η λιτότητα αυτή. Παρατηρώντας τα γενεαλογικά δένδρα που δημοσιεύθηκαν στα Σαρακατσάνικα χαιρετήματα διαπιστώνεται επανάληψη συγκεκριμένων ονομάτων σε κάποιες οικογένειες. Τα ονόματα με τη μεγαλύτερη συχνότητα στην Ήπειρο είναι κατά σειρά Κώστας, Γιώργος, Δημήτρης, Γιάννης, Νίκος, Βασίλης, Χρήστος, Λάμπρος, Σπύρος, Βαγγέλης και Θόδωρος.
Κάποια «περίεργα» ονόματα που «παρεισέφρυσαν» στους Σαρακατσαναίους ήρθαν κατά πάσα πιθανότητα από τους αναδόχους, όταν αυτοί δεν ήταν Σαρακατσαναίοι και έβγαζαν ονόματα δικά τους. Για παράδειγμα σε κάποιον Κεφαλονίτη τυρέμπορο που σχετίζονταν επαγγελματικά με τους Σαρακατσαναίους και είχε βαφτίσει μερικά παιδιά οφείλεται το όνομα «Γεράσιμος» για να τιμήσει τον άγιο του νησιού του.
Χρήση χριστιανικών ονομάτων
Κατά κοινή ομολογία «πιστοί» χριστιανοί και θρησκευόμενοι με το δικό τους τρόπο οι Σαρακατσαναίοι (νήστευαν Τετάρτη και Παρασκεύη αλλά άμα λάχαινε έκλεβαν και καμιά ξένη πρατίνα για να πιστοποιήσουν τη αξιάδα τους), έχουν ιδιαίτερη προτίμηση στα χριστιανικά ονόματα και στους αγίους των οποίων επικαλούνται τη βοήθεια με την βάφτιση των παιδιών των.
Το όνομα «Κώστας», Κώτσιος, Κωστάκης, Κωσταντής.
Το όνομα αυτό έχει στους Σαρακατσαναίους της Ηπείρου τη μεγαλύτερη συχνότητα. Η επίδραση της βυζαντινής παράδοσης είναι προφανής. Το όνομα Κώστας υπάρχει στους Σαρακατσαναίους σε μεγάλη συχνότητα, όπως φαίνεται στα γενεαλογικά δένδρα αλλά και στα Σαρακατσάνικα τραγούδια, πριν την εμφάνιση του ονόματος ως «βασιλικού» στη νεότερη Ελλάδα, στο τέλος του 19ου αιώνα.
Το όνομα «Λάμπρος»
Το όνομα αυτό έχει στους Σαρακατσαναίους της Ηπείρου εντυπωσιακά πολλαπλάσια συχνότητα από ότι έχει στον υπόλοιπο πληθυσμό. Υπάρχει σε όλες σχεδόν τις ευρύτερες οικογένειες. Παρότι το Λάμπρος συναντάται και στην αρχαιότητα, οι Σαρακατσαναίοι δίνουν το όνομα αυτό από τη Λαμπρή, την Πασχαλιά. Μεγάλη γιορτή για αυτούς, μεγαλύτερη και από τα Χριστούγεννα. Θα τη γιορτάσουν με ιδιαίτερη λαμπρότητα και προφανώς, αφού γιορτάζει και γλεντάει η στάνη, αν υπάρχει και ένας Λάμπρος, θα λαμπρύνεται ακόμα περισσότερο η γιορτή.
Το όνομα «Γιώργος» Γιωργάκης, Γάκιας, Γούλας, Γώγος, Γιώργης
Ο Αϊ Γιώργης προστάτης των κοπαδιών και της στάνης[i]. Η γιορτή του πανηγυρική αφού ήταν άλλωστε συνέχεια της Λαμπρής. Ορόσημο για το ξεκίνημα από τα χειμαδιά στα βουνά, από την ταλαιπωρία στην ξεκούραση και στη χαρά. Ορόσημο ακόμα και για το ρόγιασμα των τσοπάνων. Πάνω από όλα όμως ο άγιος αυτός είναι καβαλάρης με σπαθί και με κοντάρι και ταυτισμένος με τη λεβεντιά. Των αιχμαλώτων ελευθερωτής και των πιστών υπερασπιστής. Άγιος που τον τρέμουν ακόμα και οι δράκοι και τα στοιχειά της φύσης. Το ίδιο φυσικά και οι εχθροί. Γι αυτό κι ο καπετάνιος της κλεφτουριάς που θα αναλάβει με το σπαθί του το ρόλο του ελευθερωτή από τον τούρκικο ζυγό πρέπει να έχει το όνομα του αγίου αυτού. Αυτόν το καπετάνιο θα τραγουδήσουν και θα χορέψουν στους γάμους και στα πανηγύρια τους:
Χορεύουν τα κλεφτόπουλα, Γιώργη και καπετάνιε..
Και σ’ άλλο τραγούδι
Γιώργη μ’ ήρθαν οι φίλοι σου, ήρθαν και οι μπρατιμοί σου
………………………………………………………………….
Γυρεύουν Γιώργη μ’ τ’ άρματα, τα φλωροκαπνισμένα
……
Ο καπετάνιος πρέπει να έχει όνομα καβαλάρη αγίου. Δεν μπορεί με τίποτα να τον λένε για παράδειγμα ούτε Σόλωνα ούτε Όμηρο. Με το όνομα του καβαλάρη άγιου θα τον τρέμουν και θα τον φοβούνται περισσότερο οι εχθροί..
Το όνομα «Δημήτρης», Μήτσιος, Μήτρος
Και αυτός καβαλάρης και η ημέρα της γιορτής του σήμαινε το τέλος του καλοκαιριού και το ξεκίνημα για τα χειμαδιά. Δεμένη και με αυτόν η παράδοση, λιγότερο όμως από ότι με τον Αϊ Γιώργη. Οι καιρικές συνθήκες και η προετοιμασία για τα χειμαδιά δεν επέτρεπαν να γιορταστεί με τη μεγαλοπρέπεια του Αϊ Γιώργη.
Το όνομα «Θεόδωρος», Θοδωρής, Ράκιας.
Η προτίμηση προς τους καβαλάρηδες αγίους συνεχίζεται με τον άγιο Θεόδωρο. Και αυτού του άγιου η γιορτή γιορτάζεται στο τέλος του χειμώνα, αρχές της άνοιξης, και ως εκ τούτου υπάρχει μια σχετικά ευκολία για το γιορτασμό της.
Το όνομα Σταύρος
Είναι αξιοπερίεργο ότι το όνομα Σταύρος συναντάται πολύ σπάνια στους Σαρακατσαναίους, σε πολύ μικρότερη σχετικά αναλογία από ότι στον υπόλοιπο πληθυσμό. Πιστεύω ότι ο βασικός λόγος είναι το ότι είναι νηστεία την ημέρα που γιορτάζουν όσοι φέρουν το όνομα αυτό. Οι Σαρακατσαναίοι συνδύαζαν τις ονομαστικές γιορτές με γλέντι, φαγοπότι με βάση βέβαια το κρέας από τα δικά τους ζώα και η νηστεία του Σταυρού δεν εξυπηρετούσε τα σχέδιά τους.
Ονόματα που γιορτάζουν το καλοκαίρι ή το χειμώνα
Τα ονόματα τα οποία γιορτάζονται τους ανοιξιάτικους και τους θερινούς μήνες (πχ Βαγγέλης, Λάμπρος, Θωμάς, Ηλίας, Αλέξανδρος, Παύλος) υπερτερούν στους Σαρακατσαναίους από ότι στον υπόλοιπο πληθυσμό. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί από τη δυνατότητα πανηγυρισμού λόγω του ότι οι επαγγελματικές δεσμεύσεις αυτή την εποχή ήταν πολύ λιγότερες από ότι το χειμώνα.
Δεν γνωρίζω αν το συναξάρι τοποθέτησε τους δημοφιλείς αγίους την άνοιξη και το καλοκαίρι για να έχουν τη δυνατότητα να τους γιορτάζουν οι άνθρωποι ή οι άνθρωποι επέλεξαν να δώσουν στα παιδιά τους ονόματα αγίων που η μνήμη τους γιορτάζεται αυτές τις εποχές.
Σε αντίθεση, τα ονόματα που γιορτάζονται τους χειμερινούς μήνες (πχ Νίκος, Γιάννης, Αντώνης, Θανάσης, Βασίλης, Χαράλαμπος) στους Σαρακατσαναίους έχουν μικρότερη σχετικά συχνότητα.
Πού να περισσέψει χρόνος το καταχείμωνο για γιορτές και πανηγύρια; Εποχή που γεννάνε τα πρόβατα προφανώς κανένας δεν σκέπτεται τα γλέντια.
Από τους αγίους που γιορτάζονται τους χειμερινούς μήνες εξαιρούνται ο Άγιος Σπυρίδωνας λόγω της γειτνίασης της Ηπείρου με την Κέρκυρα και έχει σχετικά αυξημένη συχνότητα από ότι σε άλλα μέρη της Ελλάδας και ο Άγιος Ελευθέριος το όνομα του οποίου έδιναν οι Σ σε ανάμνηση της Ελευθερίας όπως παραπάνω αναφέρθηκε.
Αρχαία ελληνικά ονόματα
Από τα αρχαιοελληνικά ονόματα οι Ηπειρώτες Σαρακατσαναίοι δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση σε αυτά των ηρώων και κυρίως στα Αλέξανδρος, Λεωνίδας, Αχιλλέας, Περικλής, Αριστείδης ενώ σχεδόν απουσιάζουν παντελώς ή έχουν μειωμένη συγκριτικά συχνότητα ονόματα πνευματικών ανθρώπων (τραγικών ποιητών, ιστορικών, φιλοσόφων κλπ). Τα ονόματα των αρχαίων ελλήνων ηρώων έχουν στους Σαρακατσαναίους σχεδόν τριπλάσια συχνότητα από ότι στον υπόλοιπο πληθυσμό. Φαίνεται ότι ο τρόπος ζωής, τους ταύτιζε περισσότερο με τους ήρωες και αυτούς είχαν ως πρότυπο παρά με τους σοφούς και τους ποιητές.
Σύγκριση ονομάτων Σαρακατσαναίων της Ηπείρου και Σαρακατσαναίων άλλων περιοχών
Με αδρή παρατήρηση καταλόγων Σαρακατσαναίων άλλων περιοχών εκτός Ηπείρου, όπως για παράδειγμα του καταλόγου της Αγγελικής Χατζημιχάλη και του Δ. Μαυρόγιαννη για τους Σαρακατσανίους της Αν. Μακεδονίας και της Θράκης διαπιστώνονται οι ίδιες περίπου αρχές στην ονοματοδοσία. Φυσικά υπάρχουν οι επιδράσεις των τοπικών συνθηκών, όπως για παράδειγμα εμφανίζεται αυξημένη συχνότητα στους Σαρακατσαναίους της Βοιωτίας των ονομάτων Λουκάς (ιδιαίτερα) και Σεραφείμ και του ονόματος Στέργιος στην Αν. Μακεδονία και στη Θράκη.
Επίλογος
Η μελέτη των βαφτιστικών ονομάτων μιας κλειστής κοινωνίας, όπως αυτή των Σαρακατσαναίων, μπορεί να οδηγήσει σε αξιοπρόσεκτα συμπεράσματα. Μπορεί να εξηγηθεί επίσης, με βάση τους εθιμικούς κανόνες και τον τρόπο διαβίωσης, η διαφορά στη συχνότητα εμφάνισης που έχουν τα ονόματα αυτά σε σύγκριση με αντίστοιχα του γενικού πληθυσμού ή άλλων ομάδων. Η συγκριτική μελέτη των βαφτιστικών ονομάτων μπορεί από λαογραφικής άποψης να μη παρουσιάζει το ενδιαφέρουν που έχουν για παράδειγμα οι μελέτες των τραγουδιών ή των ενδυμασιών, είναι όμως ένα στοιχείο της πολιτισμικής ταυτότητας της κάθε κοινωνίας.
Αντίστοιχη σύγκριση των βαφτιστικών των γυναικών στους Σαρακατσαναίους με εκείνα άλλων κοινωνικών ομάδων πιστεύω ότι θα οδηγήσει επίσης σε αξιοπρόσεκτα συμπεράσματα. Για είναι αξιόπιστα τα συμπεράσματα πρέπει όμως να μελετηθούν τα ονόματα όσο είναι πρακτικά δυνατόν παλαιοτέρων γενεών. Μία αδρή παρατήρηση, χωρίς στατιστική ανάλυση, είναι ότι χρησιμοποιούνται βυζαντινά ονόματα (Ευδοξία, Θεοδώρα, Ιουλία, Ευθαλία ), αρχειοελληνικά (Αντιγόνη, Πολυξένη, Ιππολύτη, Ανδρονίκη) καθώς και ποιμενικά (Γκόλφω, Δροσιά). Φυσικά δεν λείπουν τα χριστιανικά Μαρία, Ελένη, Παρασκευή.
Βιβλιογραφία
[1] Tsilief P. “Sarakatsanoi” Bulletin de musee ethnograrhique national de Sofia (1921), σελ. 49-55
[1] Carsten Hoeg ,«Σαρακατσάνοι, μια ελληνική νομαδική φυλή», Μετάφραση Ελένης Τσουμάνη- Γιαννάκη, σελ 443
[1] Αγγελική Χατζημιχάλη «Σαρακατσάνοι», έκδοση Ιδρύματος «Αγγελική Χατζημιχάλη», 2007, σελ.224
[1] Διονύσης Μαυρόγιαννης «Οι Σαρακατσάνοι της Θράκης της Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας», ΙΙΙ σελ. 181
[1] Βασίλης Δαλκαβούκης, «Η πένα και η γκλίτα», εκδόσεις Οδυσσέας, σελ 118
[1] Δημήτριος Λουκάτος «Ο Αη Γιώργης των Σαρακατσάνων», Το Βήμα, 5/5/1959
