Τα έθιμα του γάμου
των Σαρακατσαναίων της Βουλγαρίας.
.
Αφήγηση της Βασιλικής Σκούτα (Karnobat Βουλγαρίας)
του Γιώργου Κολοβού
Οι θ΄κοί μας οι Σαρακατσάνοι εδώ στη Βουλγαρία, φύλαγαν την Τσικνοπέφτη. Κάθε μέρα, όποια είναι στις 3 Μαίου, …ούλη η χρονιά εκείνη είναι Τσικνοπέφτη. Φέτος 3 Μαϊου είχαμαν Παρασκευή, …ούλες οι Παρασκευές είναι Τσικνοπέφτες. Εμεις γάμο δεν αρχίναγαμε την Παρασκευή. 3 Μαίου ανάλογα κάθε χρόνο τι μέρα είναι. Πέρσι το ΄18 ήταν Πέμπτη, …ούλες οι Πέμπτες ήταν Τσικνοπέφτη. Έτσι έλεγαμαν. Φέτο, 3 Μαίου ήταν Παρασκευή, …αν πούμε ότι ο γάμος είναι το Σάββατο, την Παρασκευή δεν πιάνουμε προζύμια, …θα τα πιάσουμε την Τετάρτη. .
ΤΑ ΠΡΟΖΥΜΙΑ
Μπροστά
έφκιαναμε τα προζύμια. Έκρυβαμε το κορίτσι με το τσόλι, δέναμε την τριχιά, έβαζαμε
το τσόλι, …και το κορίτσι από πίσω. Εμένα ήταν Σάββατο η Τσικνοπέφτη και μ΄ έκρυψαν
απ΄ την Παρασκευή το βράδυ κι έπιασαμαν και τα προζύμια. Κι ο γαμπρός έπιασε κι
αυτός την Παρασκευή το βράδυ κι έραψαν και τον φλάμπουρα. Η νύφη δεν έχει
φλάμπουρα, η νύφη έχει μόνο προζύμια. Εγω όταν ήμαν πίσω απ΄ το τσόλι όλο έκλαιγα.
Άρχιναν τα προζύμια : …΄΄ιφκήσουμι μανούλα
μου στα πρώτα κοσκινίδια΄΄, …κι η μάνα λέει, … ΄΄την ευκή μ΄ να΄χεις κορ΄τσάκι
μου, Θεός να σε προκόψει΄΄, …μετά στον πατέρα, στις αδερφάδες, …σε όλοι. Αυτήν,
…κόβεται η ψυχή τ΄ς απ΄ τα τραγούδια ΄π λεν.
Ετοιμάζουμε
να ζ΄μώσουμε τα προζύμια. Το σκαφίδι, η σίτα και η κοπέλα απ΄ θα πιάσει τα προζύμια.
Όταν αρχινάν να ζ΄μώσουν λεν, …΄΄ανάχλια - ανάχλια το νερό κι αφράτο το προζύμι΄΄.
Μετά λεν, …΄΄φέρτε τ΄ άσπρα τα μεσάλια, να σκεπάσω το προζύμι΄΄. Και τελειώνουν
με το προζύμι. Προζύμια έπιαναν και στ΄ νύφη και στο γαμπρό. Η νύφη φκιάνει
τρεις κλούρες. Ο γαμπρός φκιάνει κι αυτός τρεις κλούρες και τρία στεφανάκια απ΄
το προζύμι για να βάλουν στ΄ νύφη, …δυό στο δεξί το χέρι κι ένα στ΄ αριστερό.
Οι κλούρες οι τρεις, …μίνια να τ΄ν αλλάζουν όταν έρχονται οι συμπεθέροι, τ΄ν άλλη
΄ν κλούρα την βάνουν στον γαμπρό από μπροστα όταν έρχεται και κάθεται, …ε και
την τρίτη την τρων.
Η
προυζμού, με τα ζμάρια στα χέρια, παίρει μια κούπα με καλούδια μέσα και το
παγ΄ράκι με τ΄ ρακί και περνάει και δίνει σ΄ όλοι, …έτσι όπως πααίνει ο χορός,
…και κερνάει. Μετα πιάνει η προυζμού το χορό. Το σκαφίδι με το προζύμι είναι στ΄
μέση και πιάνουν γύρω στο προζύμι και χορεύουν. Και το πρώτο το τραγούδι απ΄
αρχινάν, λεν …΄΄στου Μπαμπαλάκη την αυλή, παντρεύουν την Παρασκευή, Τούρκον άντρα
της δίνουν, κι αυτήνη σκούζει δέρνεται, Τούρκον άντρα δεν παίρει΄΄.
ΟΙ ΣΧΑΡΙΑΤΕΣ
Μετά
φεύγουν, …πααίνουν στα σπίτια τ΄ς, στα κονάκια τ΄ς, στα καλύβια τ΄ς, για ν΄ αλλάξουν,
…ως τα τότε ήταν με τα φορέματα από κείνην τ΄ μέρα. Ν΄ αλλάξουν για να περιμένουν τ΄ς συμπεθέροι
το βράδυ. Απο κει απ΄ όρχονται οι συμπεθέροι, …πρώτα έρχεται ο μπράτμος και οι
σχαριάτες φέρνουν την κλούρα να την αλλάξουν και μετά έρχεται ο γαμπρός στη ρούγα
από μπροστά. Ο γαμπρός έρχεται στ΄ άλογο καβάλα, …φέρει το μήλο με το λέφι και
στέκονται τρεις γναίκες στο καλύβι μπροστά και τ΄ λεν του γαμπρού, …θα πετάξεις
το μήλο στη μεσιακιά, η μεσιακιά η γναίκα θα πάρει το μήλο. Αυτές τραγ΄δάν από
δω, …΄΄καλωσήρθες καβαλάρη, ρίξε μήλο και κατάβα΄΄. Και τότε απετάει αυτός το μήλο
από τ΄ αλογο αουπάν και το πιάνει ικίνια απου είναι η μεσιακιά και το κόβουν το
μήλο και το τρων. Κατεβαίνει ο γαμπρός απ΄ τ΄ άλογο και στ΄ άλογο του γαμπρού,
οι θ΄κοί μας που είναι από δω με το κορίτσι, βάνουν τα παιδιά αουπάν, δυό – τρία
παιδιά στ΄ άλογο. Και μετά λεν, …΄΄πεθερέ, δώσε λεφτά και καλούδια στα παιδιά,
αλλοιώς δεν κατεβαίνουν απ΄ τ΄ άλογο.
Η νύφη είναι σ΄ άλλο καλύβι. Πααίνουν το γαμπρό σ΄ ένα άλλο καλύβι κι αρχινάν να τραγ΄δάν και να χορεύουν. Ο πεθερός η ο αδερφός άμα έχει η νύφη, πααίνει την κλούρα και μια κούπα αουπάν με καλούδια στο γαμπρό και τον πετάει τρείς φορές, τον βαρεί με τα καλούδια, τ΄ αφήνει την κλούρα και λεει …γαμπρέ αίντε κόψε την κλούρα, …ξέρεις να κόψεις ψωμί ; Καλως ηρθες γαμπρέ, … πίνει με το παγούρι και δίνει κι αυτουνού. Κόβει κι αυτός το ψωμί, …κουκλωμένος κι αυτός όπως η νύφη, με το μπόχο κουκλωμένος. Ικιά τα χρόνια τα πρώτα, όλοι ήταν κουκλωμένοι και με φουστανέλλα, δεν ξεκουκλώνονταν κανένας..
ΟΙ ΣΥΜΠΕΘΕΡΟΙ
Μετά
τ΄ς έβαναν να φαν, …έτρωγαν και πάαιναν οι συμπεθέροι να κουκλώσουν και να
τραγ΄δήσουν τ΄ νύφη. Ο γαμπρός κάθεται στο καλύβι, …δεν έρχεται. Η νύφη ήταν στο
τσόλι από πίσω. Κουκλώνουν τ΄ νύφη κι αρχινάν με τα τραγούδια, …΄΄άνοιξα την
παραπόλη κι έβγαλα χρυσό μαγνάδι, έβγαλα χρυσό μαγνάδι να κουκλώσουμε τη νύφη –
πάρε νύφη το μαγνάδι είναι χάρισμα δικό σου - είναι χάρισμα δικό σου απ΄ τον
καλοπεθερό σου΄΄. Μετά πάλι το ίδιο με τα παπούτσια …΄΄άνοιξα
την παραπόλη κι έβγαλα χρυσά παπούτσια΄΄ κι έλεγαν ΄΄απ΄ τον αντράδερφο σου΄΄.
Κοντά τον γκουμπέ, …κι έδενε τα κλειδώματα η αντραδέρφη η η συνυφάδα, …έζωναν
τη νύφη με τα κλειδώματα, τ΄ς έβαναν τα λουλούδια και στέκονταν φκιασμένη η νύφη,
κουκλωμένη με τα ούλα και τραγούδαγαν …΄΄δε μου λέτε σεις βλαχούλες, τίνος είναι αυτήν η νύφη - τίνος είναι αυτήν η νύφη, στέκεται σαν κυπαρίσσι
΄΄ και προσκυνάει. Και μετά …΄΄αναμεράτε ξένε κι ξενούτσικε, να χαιρετήσει η κόρη
τον πατέρα της – τον πατέρα της, τη μανούλα της ΄΄, …κι έπεφταν τα κλάμματα,
σκούσματα κοντά.
Όταν πάαιναν να κουκλώσουν τη νύφη, άρχιζαν στ΄ ρούγα κι έλεγαν …΄΄καλημέρα συμπεθέρα δεν τη στόλισες τη νύφη - δεν τη στόλισες τη νύφη να την πάρουμε να πάμε΄΄ και πριν απ΄ αυτό …΄΄άντε νύφη μου και νυφούλα μου, τι μας νύχτωσες, τι μας βράδυασες κι αυτήν έλεγε …΄΄δε σας νύχτωσα δεν σας βράδυασα, άστε κι έρχομαι σα παρακοντά – δε με ξεκινάει η μανούλα μου΄΄. Μετά η νύφη μέσα στο καλύβι αρχίζει και προσκυνάει, …τον πατέρα τ΄ς, τη μάνα τ΄ς, αδερφάδες, λαλάδες, σόια, ούλοι. .
ΤΟ ΧΤΕΝΙΣΜΑ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ
Όταν φεύγουν οι συμπεθέροι, τ΄ νύφη την βγάνουν απ΄ το τσόλι, τ΄ βγάνουν απ΄ το τσόλι και τη χτενίζουν. Στέκονται δυό ξαδέρφες η ν΄φάδες η αδερφάδες και τη χτενίζουν. Τη χτενίζουν με καινούργιο χτένι κι αρχινάν και την τραγ΄δάν, …΄΄φέρτε το λάδι και το φιλντισένιο χτένι, να χτενίσουμε τη νύφη΄΄. Και τη χτενίζουν κι αυτήν έχει ένα μπόχο, μπόνα το΄λεγμαν εμεις, απ΄ τη μάνα τ΄ς, φρετζωμένη με φρέτζες και μίνια φέρνουν αυτοί από κει. Όταν τη χτενίζουν, την κουκλώνουν με τη μία μπόνα. Ύστερα φέρνουν και η άλλοι τη μπόνα και τη μια τη μπόνα τη φέρνουν από πίσω και την άλλη τη μπόνα τη βάνουν από μπροστά και την κουκλώνουν τ΄ νύφη. .
Ο ΓΑΜΟΣ
Την
Κυριακή το μεσημέρι, όταν έρχεται ο γαμπρός, ετούτοι εδώ έχουν στραγάλια και
καλούδια κι εκείνοι από κει άλλα στο σακ΄λάκι και τα ρίχνουν και φκιάνουν τον
πολεμο, πετροβολιόνται με τα καλούδια. Τελευταίοι πετάν οι συμπεθέροι και λεν,
…φτάνει τόσο. Η νύφη χαιρετάει και ο γαμπρός στέκεται στ΄ ρούγα. Ο πεθερός ζώνει
στ΄ ρούγα το γαμπρό με ζωνάρι, τον κερνάει, φλει το χέρι, τον χτυπάει και μια
μπατσαριά στο κεφάλι να τον αξιώσει και τον πιάνει απ΄ τη μέση και τον σ΄κώνει
απάν – κατ΄ τρεις φορές. Μετά τον μαντ΄λώνουν κι ο γαμπρός πάλι φλεί το χέρι στ΄ς
λαλάδες.
Μετά ο πατέρας απ΄ το κορίτσι πιάνει τ΄νύφη απ΄ το χέρι κι ο γαμπρός στέκεται στ΄ ρούγα. Στ΄ ρούγα βάνουν σίδερο, …τσεκούρι, χλιάρι έβαναν, …να το πατήσει το κορίτσι και να το τσακίσει. Τότε τα παλιά τα χρόνια δεν έπιαναν έτσι τα χέρια, …απ΄ τα μικρούτσκα τα δαχ΄λάκια πιάνονταν κι ο πατέρας τ΄ς κράταγε τα δάχ΄λα το γαμπρό και τη νύφη και την έβγανε απ΄ το καλύβι όξω. Εκει περιμένει τ΄ αλογο, βάνουν καβάλα τ΄ νύφη κουκλωμένη στ΄ άλογο κι ο αντράδερφος τραβάει τ΄ άλογο. Ο γαμπρός μπαίνει μπροστά και ανεβαίνει στ΄ άλλο τ΄ άλογο. Από κει την παίρνουν τ΄ νύφη απ΄ τ΄ς μάνα τ΄ς το καλύβι (απ΄ το σόι της νύφης δεν είναι κανένας) και πααίνουν στο χωριό, στον παππά, στην εκκλησιά και τη στεφανώνουν..
Η ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΠΕΘΕΡΑΣ
Η
πεθερά δεν πααίνει να πάρει τ΄ νύφη, μόνο ο πεθερός. Τελειώνει ο γάμος, παίρνουν
τη νύφη και φεύγουν και πάνε στου γαμπρού το καλύβι. Πααίνουν μπροστά οι σχαριάτες
και η πεθερά τ΄ς καρτερεί και τ΄ς μαντλώνει. Μετά πααίνει ο γαμπρός με τον μπράτμο
και τ΄ς λέει : μάνα σου΄φερα νύφη !! Και βγαίνει η πεθερά με τη σίτα, …η σίτα έχει
μέσα στραγάλια, έχει καλούδια, έχει κριθάρι μέσα, …και καρτερεί τη νύφη.
Στρώνει καταή στο καλύβι μέσα άσπρη βελέντζα, η πανί υφαμένο και στέκεται στ΄ ρούγα με τη σίτα. Δίνει τη σίτα στ΄ νύφη (γιομάτη είναι η σίτα) και τ΄ς λέει : …άιντε νύφη μ΄ πάρε με το δεξί το χέρι και απέταε δεξιά (πετάει η νύφη καλούδια), …πάλι απέτα ζερβά (πετάει ζερβά), …μετά απέταε μπροστά (πετάει μπροστά), , …και μετά, …άιντε νύφη μ΄ απέτα τη σίτα τώρα, …και πετάει τη σίτα πίσω, …και τηράν να ιδούν πώς θα πέσει η σίτα καταή. Αν πέσει η σίτα τανάσκ΄λα θανάχει κορ΄τσάκι, …αν πέσει η σίτα ταπίστωμα θανάχει παιδάκι !!
Μετά απ΄ αυτό, αρχ΄νάει η πεθερά και τραγ΄δάει τη νύφη, …΄΄πέζα νύφη μ΄, δεν πεζεύω, χάρισμα πολύ γυρεύω - χάρισμα πολύ γυρεύω, απ΄ τον καλοπεθερό μου, και λέει …΄΄ταξε γέροντα, τάξε τ΄ νύφη !, …και τάζει ο πεθερός, …ας πούμε, δέκα πρότα θα τα τάξει, …ό,τι έχει ο πεθερός. Και μετά, …πεθερά, τάξε κι εσύ πεθερά τάματα !, …κι αυτή …ε! τι να τ΄ς τάξω ; θα τ΄ς δώκω το σάρωμα, να τ΄ς δώκω το παλ΄κάρι, τα νοικοκυράτα, …τι να τ΄ς τάξω άλλο ;
Η
πεθερά μετά δίνει τη νύφη κουτάλι με λίγδα, ν΄ αλείψει την πόρτα και τ΄ς λέει :
…άιντε νύφη μ΄ άλειψε δεξιά, ζερβά κι αουπάν,
σε τρεις μεριές, …και το παίρνει το κουτάλι με τη λίγδα, …λίγδα ήταν, πού
να τα έβρισκαν τα βούτυρα τότε. Και μετά τ΄ς βάνει στο δεξί το χέρι τ΄ς τα δυό στεφανάκια
απ΄ τα προζύμια και το ένα στ΄ αριστερό και κρατάει δυό τσ΄κάλια, …στο ένα έχει
νερό και στο άλλο έχει κρασί. Και λέει η πεθερά στ΄ νύφη, μέσα στ΄ ρούγα απ΄
μπαίνει : …άιντε τώρα ρίξε με το δεξί το χέρι το κρασί και με το ζερβί το χέρι
νερό, …και της τα βγάνει τα στεφανάκια.
Βάζουν
μέσα μεριά στο καλύβι το σακί με τα προικιά της νύφης, ρίχνουν και τη βελέντζα
την παρδαλή αουπάν και κάθεται η νύφη στο σακί. Και αρχινάν κοντά τα τραγούδια :
…΄΄δε με ρωτάς νυφούλα μου τι είδα στο παζάρι - είδα τον πατέρα σου και ρώταε
για τη σένα – είδα τη μανούλα σου και ρώταε για τη σένα ΄΄, …μετά τ΄ αδερφια τ΄ς
, τ΄ς ανταριάζουν ουλ΄νούς, …αυτή να σκούζει !!
Κοντά
λεν άλλο ένα : …΄΄η πατέρας σ΄ κι αν σε θέλει, γράμμα και χαρτί σου στέλει, το
χαρτί να το διαβάζεις κι η καρδιά σ΄ ν΄ αναστενάζει – η μανούλα σ΄ κι αν σε θέλει,
μήλο και κυδώνι σου στέλει, το κυδώνι μαραγκιάζει κι η καρδιά σ΄ ν΄ αναστενάζει΄΄,
…κι η νύφη ούλου κλαίει, ούλου κλαίει !!
Την Κυριακή το βράδυ, Όλ΄ νύχτα χοροί, τραγούδια, τρων εκει στο γαμπρό και πααίνουν να ξαποστάσουν τρεις – τέσσερις ώρες, να πλαϊάσουν, ..ο γάμος πάαινιε ακόμα. Τραγούδια με το στόμα και χόρευαν μπροστά οι άντρες και πίσω οι γναίκες. Οι άντρες όταν ξετσάλτζαν και τράβαγαν λίγο απ΄ το παγούρι, αμπήδαγαν και λίγο, έκαναν και κάτσες στο χορό, οι γυναίκες χόρευαν έτσι, …λίγο - λίγο, ασβαρνιστά, …όσο αναδεύονταν, ..και τα μάτια χαμηλά !.
ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ
Τη Δευτέρα πρώτα σ΄κώνουν του νουνού το γιομάτο. Ο νουνός έχει ένα κακάβι με κρεάσι, φαϊ μαγειρεμένο κι ούλα είναι κουκλωμένα με κόκκινα μαντήλια. Έχει και ένα κακάβι με κρασι., πααίνουν σε άλλο καλύβι και τα παίρνουν αυτά τα κακάβια και τα φέρουν στο κεφάλι αουπάν και στο δρόμο τραγ΄δάν. Κάθονται και τρων, βάνουν κι απ΄ του νουνού το φαϊ, απουλάν το κρασί του νουνού και το κακάβι με το κρασί στέκεται. Από που τρων ακόμα, κινάν πιδιά απ΄ τ΄ς άντρες μεριά, τα κορίτσια απ΄ τ΄ς γναίκες μεριά και πααίνουν στον πρώτον και τ΄ λεν …΄΄πιέ Βασίλη μ΄ το ρακί με την κούπα σ΄ τη χρυσή΄΄. Ο γαμπρός μπροστά κι η νύφη από πίσω, τ΄ς κρατούν, περνάν και φλείν τα χέρια, χαιρετάν ουλνούς κι αυτοί δίνουν, ο καθένας το λεφάκι εκει τι θα δώσει..
ΤΟ ΞΕΣΑΚΙΑΣΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ
Πριν να χαιρετήσει η νύφη ξεσακιάζουν τα προικιά και ο μπράτμος τ΄ αμπδάει τρεις φορές σταυρωτά. Την τρίτη φορά, πατάει αουπάν στα προικιά και ν΄ κλούρα απ΄ άλλαξε και την είχαν στον τρουβά, την παίρει και την τσακίζει στο κεφάλι τ΄, …και τα γκζάνια ούλα γυροβολιά, πιάνονται και κόβουν κομμάτια να φαν ν΄ κλούρα.
Ο
μπράτμος μετά ντένιτι με μια φορεσιά τ΄ς νύφης και γένιτι ΄΄κορίτσι΄΄. Ένας άλλος
ντενιτι αντρίκια παλιά ρούχα, βάλει κι ν΄ κάπα, να είναι πατέρας στο ΄΄κορίτσι΄΄,
στο μπράτμο. Κι άλλη μίνια με παλιοσέα γναικίσια (πάλι άντρας), παίρει κι τ΄ ρόκα
κι γένιτι γριγιά, …με μπόνο στο κεφάλι, έτσι μαζωμένος. Η μπράτμος με τα γναικίσια
τα σέα πιάνεται στο χορό κι αρχ΄νάει και χορεύει. Εκει που χορεύει τον κλέφτουν
δυό παιδιά, …κι η γριγιά κι ου γέροντας, …ούι του κουρίτσι μας ! …πάει, μας το΄κλεψαν
! Σκούζουν, τσιρίζουν, χαλεύουν να λάβουν
του κουρίτσι απ΄ το΄κλεψαν.
Αυτό
το έθιμο γένονταν σε κάθε γάμο, σε κάθε γάμο. Μετά περνάν και προσκ΄νάν η νύφη
κι ο γαμπρός, φλείν τα χέρια και αρχινάν και φεύγουν ένας – ένας και τελειώνει
ο γάμος.
