ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ

.

ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ

ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟΙ ΙΝΔΟΕΥΡΩΠΑΙΟΙ ΝΟΜΑΔΕΣ

ΘΩΜΑΣ Γ. ΚΑΛΟΔΗΜΟΣ

Από τη δεκαετία του '60, δειλά στην αρχή και εντονότερα όσο περνούσαν τα χρόνια, άρχισαν να ξεφυτρώνουν σ' ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα και όχι μόνο - σήμερα λογαριάζουμε και στη Βουλγαρία γύρω στους δέκα συλλόγους και μία Ομοσπονδία Συλλόγων - διάφοροι σύλ­λογοι Σαρακατσαναίων σε τοπικό επίπεδο από την Αθήνα ως τη Θεσσαλονίκη και από τα Γιάννενα ως την Αλεξανδρούπολη, ώστε να φτάσουμε τώρα να έχουμε στη χώρα μας γύρω στους σαράντα τοπικούς συλλόγους και μια Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Σαρακατσαναίων (Π.Ο.Σ.Σ.). Η οργάνωση των Σαρακατσαναίων σε τοπικούς συλλόγους αλλά και σε πανελλήνια κλίμακα διαμέσου της Ομοσπονδίας τους είχε ως αποτέλεσμα την επαναγνωριμία μεταξύ τους, την εμπέδωση της αυτοπεποίθησης τους και το ενδιαφέρον τους να γνωρίσουν καλύτερα το σινάφι τους, αλλά και να το παρουσιάσουν στους συμπατριώτες τους στις πραγματικές διαστάσεις του, γιατί υπήρχε αλλά και υπάρχει μεγάλη ασάφεια και σύγχυση στην κοινή γνώμη για την ταυτό­τητα, των Σαρακατσαναίων και την ιδιαιτερότητα τους σε σχέση με τις άλλες νομαδικές φάρες της πατρίδας μας: τους Βλάχους, τους Αρβανιτοβλάχους και τους Νομαδίζοντες Χωρικούς. Με τα διάφορα επιστημονικά συνέδρια και τα τοπικά και Πανελλήνια Ανταμώματα που γίνονται από τους τοπικούς συλλόγους και την Πανελλήνια Ομοσπονδία Σαρακατσαναίων αρχίζει να διαγράφεται η εικόνα των Σαρακατσαναίων και να γίνεται γνωστός ο πολιτισμός τους και η προσφορά τους.

Έτσι οι Σαρακατσαναίοι, που από τα μέσα του 20ού αιώνα άρχισαν να εγκαταλείπουν το πατροπαράδοτο νομαδικό τους επάγγελμα και να εγκαθίστανται μόνιμα στα χωριά και στις πόλεις της πατρίδας μας, ενδιαφέρθηκαν οι ίδιοι να γνωρίσουν καλύτερα το σινάφι τους, την ιστορία και τον πολιτισμό τους, ενώ μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα, όσοι ασχολήθηκαν με τους Σαρακατσαναίους, είτε Έλληνες είτε ξένοι, δεν προέρχονταν από αυτούς, με συνέπεια να τους παρερμηνεύουν, να τους παρεξηγούν και να μην παρουσιάζουν την πραγματική τους εικόνα. Διάφοροι ερευνητές, ξεκινώντας από το σημερινό όνομα των Σαρακατσαναίων προσπαθούν όχι μόνο να ερμηνεύσουν την ονομασία τους αλλά και να προσδιορίσουν και την καταγωγή τους. διατυπώνοντας διάφορες θεωρίες που δεν ανταποκρίνονται στα πράγματα, γιατί συγχέουν την καταγωγή των Σαρακατσαναίων, που ριζώνεται στα βάθη της προϊστορίας και της ιστορίας, με το όνομα που φέρουν σήμερα και είναι δημιούργημα των τελευταίων χρό­νων της Τουρκοκρατίας.

Με αφορμή τις διάφορες θεωρίες για την καταγωγή και την ονομασία των Σαρακατσαναίων αποφάσισα να ασχοληθώ με αυτούς από καθήκον, θα έλεγα, γιατί τυχαίνει να είμαι και εγώ ένας απόγονος τους. που έζησε ως Σαρακατσανόπουλο τα παιδικά του χρόνια στα Βουνά της Γούρας (Όθρυος), και ειδι­κότερα στην πολυτραγουδισμένη στάνη Δρύστελα, και σήμερα ζει ως γραμ­ματιζούμενος αστός στην πόλη. Ενώ στην αρχή ξεκίνησα να μελετήσω μόνο το όνομα τους, αντλώντας από τα παιδικά μου βιώματα και ακούσματα που μιλούσαν για φυγή Σαρακατσαναίων στα χρόνια του Αλή πασά, τελικά κατέ­ληξα στο να προχωρήσω σε μια γενική συνθετική μελέτη γι' αυτούς, πιστεύο­ντας ότι κατ' αυτόν τον τρόπο καλύπτεται ένα κενό που υπήρχε σχετικά με το θέμα αυτό.

Έτσι δίνεται η ευκαιρία στους μεν Σαρακατσαναίους να γνωρίσουν απο πού έρχονται, ποιοι είναι, πότε εμφανίστηκαν σ' αυτόν τον τόπο, πότε πήραν το σημερινό τους όνομα, ποια είναι η κοιτίδα τους και η καταγωγή τους, ποια η θέση τους ανάμεσα στους άλλους ομότεχνους τους νομάδες και ημινομάδες της πατρίδας μας και στους άλλους συμπατριώτες τους και ποιες οι σχέσεις τους με αυτούς, στους δε συμπατριώτες τους να γνωρίσουν μια ελληνική νομαδική φάρα που μέχρι πρόσφατα αλώνιζε με τα τσελιγκάτα και τα κοπάδια της τα βουνά και τους κάμπους της πατρίδας μας και που σήμερα οι απόγονοι της ζουν ανάμεσα τους ως χωρικοί, αστοί, επιστήμονες, επιχειρηματίες, τεχνίτες και επαγγελματίες, και, πολύ σπάνια, ως κτηνοτρόφοι με μόνιμη πια διαμο­νή.

Αισθάνομαι την ανάγκη, από αυτή εδώ τη θέση, να εκφράσω τις πιο θερμές ευχαριστίες μου προς τους σιναφίτες συναδέλφους μου κ. Δημήτρη Ρεντίφη, διδάκτορα Φιλολογίας και επίτιμο Σχολικό Σύμβουλο Φιλολόγων, για τις σημαντικότατες υποδείξεις του σε ποικίλα θέματα τής εργασίας μου, κ. Ιωάν­νη Φυτιλή, πρώην καθηγητή Παιδαγωγικής Ακαδημίας Λαμίας, για τις σπουδαίες, βιωματικού χαρακτήρα, επισημάνσεις του, δύο Σαρακατσαναίους επιστήμονες που τιμούν την επιστήμη και το σινάφι μας, και κ. Αθανάσιο Δημοτζίκη, φιλόλογο και επιστήθιο φίλο μου από τα φοιτητικά χρόνια, που επωμίσθηκε το βάρος της τελικής θεώρησης του έργου μου.

Περιττό να τονίσω ότι οι όποιες ατέλειες αυτής της μελέτης βαρύνουν αποκλειστικά το δικό μου τομέα ευθύνης.

Λαμία, Μάιος 2006

Θωμάς Γ. Καλοδήμος

●●●

Ο Θωμάς Γ. Καλοδήμος γεννήθηκε το 1938 στη στάνη Σαρακίνα, γύρω στα πέντε χιλιόμετρα έξω και ανατολικά της Στυλίδας, όπου ξεχειμώνιαζαν οι Επισκοπαίοι, οι Καλοδημαίοι, οι Κατσαραίοι, οι Κουτραίοι, οι Μπελτεγραίοι, οι Μπικαίοι, οι Τζουβαραίοι, οι Τσακλαίοι και οι Χρισιοδουλαίοι. Μετά το 1946 εγκαταστάθηκαν μόνιμα στη Στυλίδα.

Τα παιδικά του και τα εφηβικά του χρόνια τα έζησε στη συνιδιο­κτήτη από το 1924 στάνη Δρύστελα στα Βουνά της Γούρας (Όθρυος), ένα λιβάδι γύρω στα είκοσι χιλιάδες στρέμματα με γύρω στα πέντε χιλιάδες γιδοπρόβατα και διακόσια άλογα περίπου, όπου ξεκαλοκαίριαζαν ως τη δεκαετία του 1960 οι Γεωργουσαίοι, οι Επισκοπαίοι, οι Ζωγακαίοι, οι Καλοδημαίοι, οι Καπου-λαίοι, οι Κατσαραίοι, οι Κουτραίοι, οι Μακραίοι, οι Μπεκαραίοι, οι Μπελτεγραίοι, οι Μπικαί­οι, οι Σουφλεραίοι, οι Τζουβαραίοι, οι Τζουναίοι, οι Τσαγιανναίοι, οι Τσαλαγκαίοι, οι Τσαραίοι, οι Τεμπλαλεξαίοι, οι Σκαμαγκουλαίοι και οι Χρισιοδουλαίοι, μια μεγάλη στάνη Σαρακα­τσαναίων με εξήντα περίπου οικογένειες και τριακόσιους περίπου κατοίκους. Σήμερα ως συνταξιούχος φιλόλογος καθηγητής ζει στη Λαμία.

Ως φιλόλογος καθηγητής υπηρέτησε στο Γυμνάσιο Πολύδροσου Παρνασσίδας, στο τότε Α' Γυμνάσιο Αρρένων Λαμίας, στο Πρότυπο Γυμνάσιο Λαμίας και ως Γυμνασιάρχης στο Γυμνάσιο Παραλίας Ραχών Στυλίδας και στο Β' Γυμνάσιο Λαμίας και τέλος ως Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων στο Νομό Φθιώτιδας.

Αρθρογραφεί σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες και ασχολείται με τη Λαογραφία, τη Νεότερη Ιστορία, τον Όμηρο και ειδικότερα με τους σιναφίτες του Σαρακατσαναίους.

Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Συνδέσμου Σαρακατσαναίων Φθιώτιδας, ενώ για πολλά χρόνια διετέλεσε γραμματέας αλλά και πρόεδρος. Επίσης υπήρξε ιδρυτικό μέλος και ειδικός γραμματέ­ας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Σαρακατσαναίων και φιλολογικός σύμβουλος στη Καλλιτεχνική Επιτροπή για την ανέγερση του ανδριάντα του πρωτοκλέφτη Σαρακατσάνου ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ στα Γιάννενα το 1987. Σήμερα είναι πρόεδρος του Τμήματος Σαρακατσάνι­κων Μελετών του Συνδέσμου Σαρακατσαναίων Νομού Φθιώτιδας.

Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά από τα έργα του που έχουν σχέση με τους Σαρακατσαναίους:

1. Ο γάμος των Σαρακατσαναίων στη Φθιώτιδα. Ήθη, έθιμα, τραγούδια (Ανάτυπο από τον Α' τόμο οι ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ της Π.Ο.Σ.Σ.), Θεσσαλονίκη 1984, σσ. 36 κ.ε.

2. Οι Σαρακατσαναίοι και οι άλλες νομαδικές φάρες, Λαμία 1996.

3. Τα Τσαμόιπουλα, στο περιοδικό "Φθιωτικός Λόγος" του Ομίλου Φθιωτών Λογοτεχνών και Συγγραφέων, τόμος 10ος, Λαμία 1996, σσ. 65 κ.ε., και τόμος 16 - 170ος, Λαμία 2001, σσ. 112 κ.ε.

4. Το τραγούδι του Σουφ (Γιουσούφ) Αράπη, στο περιοδικό "Έκφραση" του Συνδέσμου Φιλολόγων Νομού Φθιώτιδας, τόμος 12ος, Λαμία 2001, σσ. 92 κ.ε.

5. Η προέλευση του ονόματος των Σαρακατσαναίων, στο περιοδικό "ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ" της Εταιρίας Σαρακατσάνικων Μελετών, τόμος 1ος, Λαμία 2003, σσ. 18 κ.ε.

6. Η πρώτη έγγειος ιδιοκτησία των Σαρακατσαναίων στα Βουνά της Γούρας (Όθρυοςι. απαρχή της απονομαδοποίησής τους, στο περιοδικό "ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ" της Εταιρίας Σαρακατσάνικων Μελετών, τόμος 2ος, Λαμία 2005, σσ. 17 κ.ε.

7. Χριστουγεννιάτικα έθιμα των Σαρακατσαναίων, στο περιοδικό "ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΙΚΟΙ ΛΟΓΟΣ" του Τμήματος Σαρακατσάνικων Μελετών* του Συνδέσμου Σαρακατσαναίων Φθιώτιδας, τόμος 3ος, Λαμία 2005 - 2006, σ.σ. 9 κ.ε., κ.ά.