portraita

Οι ρίζες των Κυριακαίων

Ο Αλέξης Κυριάκος γιος του Αναστάση Κυριάκου ( Κυριακαναστάση) και της Βασιλικής Τζόγκα γεννημένος το 1858

του Δημήτρη Κυριακου

Εδώ και αρκετό καιρό ερευνώ  ερασιτεχνικά την ιστορία και την παράδοση της φυλής των προγόνων μου, τους Σαρακατσάνους, καταγράφοντας τις προσωπικές αφηγήσεις των γερόντων από τη ζωή τους αλλά και από παλιές θύμισες των τότε γερόντων που συνάντησαν και αυτοί ως νεότεροι με τη σειρά τους. Ο τρόπος ζωής των Σαρακατσάνων, λόγω των συνεχών μετακινήσεών τους, μας στερεί τις γραπτές πηγές και έτσι αυτό που διαθέτουμε ως υλικό προσέγγισης για εκείνη την εποχή είναι μόνο οι μαρτυρίες μιας καθαρά προφορικής παράδοσης που πέρασαν από γενιά σε γενιά. 

Μαζί με την παράδοση των Σαρακατσάνων προσπάθησα να συλλέξω πληροφορίες και να μάθω για την ιστορία και τη διαδρομή της ρίζας των Κυριακαίων, της οποίας είμαι απόγονος. Έπειτα από συνεχή αναζήτηση κατάφερα να συγκεντρώσω στοιχεία μέχρι και για τις τελευταίες  δεκαετίες του 18ου αιώνα, τότε που οι πρόγονοί μου ήταν ακόμα στα Άγραφα και την Πίνδο. 

Σε αυτήν την προσπάθειά μου με βοήθησαν με τις αφηγήσεις τους κυρίως οι γέροντες οι οποίοι είναι απόγονοι επίσης των Κυριακαίων αλλά και συγγενείς αυτών, που γνώριζαν κάτι όσον αφορά την καταγωγή. Εξίσου σημαντική ήταν και η βοήθεια που έλαβα από νεότερους συγγενείς, οι οποίοι είχαν ασχοληθεί παλαιότερα με την αναζήτηση σχετικά με τις ρίζες μας.

Ο Αναστάσης Κυριάκου με τον γαμπρό του Νάσιο Κοψίδα  (είχε παντρευτεί την αδερφή του Βασιλ΄κού) το 1921 στην Καβάλα. 


 ΚΑΤΑΓΩΓΗ

Για την καταγωγή των Κυριακαίων υπάρχουν δύο εκδοχές, οι οποίες προκύπτουν από τις μαρτυρίες των γερόντων στην Θράκη, τη Βουλγαρία  και τη Μακεδονία, όπου ζουν ακόμα και σήμερα. Οι γέροντες της Θράκης και της Βουλγαρίας λένε πως η φάρα των Κυριακαίων ξεκίνησε από τα Άγραφα έχοντας ήδη το επώνυμο της. Όταν έφτασαν στην Ήπειρο, γύρω στα 1780-90, κινούνταν στην περιοχή του Σουλίου, λόγω της ελάφρυνσης φόρων και της σχετικής αυτονομίας. Εκεί ενας Κυριάκου, άλλαξε το επώνυμό του σε Τσάκαλος, από το παρατσούκλι το οποίο του είχαν δώσει οι σαρακατσάνοι. Αργότερα ένα μέρος της οικογένειας μετακινήθηκε  προς την Ανατολική Πίνδο, όπου εκεί αντιμετώπισαν σφοδρές δυσκολίες. Λόγω της μη καταβολής φόρων, ο Αλή Πασάς έστειλε τουρκαλβανούς να πιάσουν τους άνδρες  από τα καλύβια και να τους πάνε στα μπουντρούμια. Οι τζοχανταραίοι, μη βρίσκοντας τους άνδρες εκεί, άρπαξαν τις γυναίκες τις οποίες και πήγαιναν στα Γιάννενα. Οι άνδρες όμως περίμεναν την αντίδραση του πασά και ενώ είχαν πληροφορηθεί τον ερχομό των τουρκαλβανών και την αρπαγή των γυναικών, τους έστησαν καρτέρι αιφνιδίαζοντάς τους. Αφού τους έπιασαν και ελευθέρωσαν τις γυναίκες, τους έγδαραν και έστειλαν τα τομάρια τους στον πασά θέλοντας έτσι να του δείξουν ότι τον αψηφούν. Τότε ο πασάς των Ιωαννίνων έβαλε το ασκέρι να κυνηγήσει και να κατασφάξει  τα μέλη της φάρας. Έχοντας έτσι  η κατάσταση, οι Κυριακαίοι αναγκάστηκαν να φύγουν από την Ήπειρο προς την Ανατολική Μακεδονία φτάνοντας ως τη  Θράκη και τη Βουλγαρία με τη βοήθεια του Κατσαντώνη, με τον οποίο τους συνέδεαν συγγενικοί δεσμοί απο το σόι της μητέρας του. Όσοι θέλησαν να παραμείνουν στην περιοχή της Πίνδου, άλλαξαν το όνομά τους σε «Τομαράς», λόγω της πράξης τους, κινούμενοι προς τα νότια Άγραφα και φτάνοντας αργότερα ως την Πελοπόννησο.


Χρηστος Κυριακου. Ο δευτερος γιος του Αλεξη Κυριακου και της Μαριας Τσακαλου (γεννηθηκε το 1898). Παντρεύτηκε το 1923 την Αναστασια Λεπιδα (κορη του Γιαννου Λεπιδα, γεννήθηκε το 1897)



Ο Μήτρος Κυριάκος. Ο μικρότερος γιος του Αλέξη Κυριάκου και της Μαρίας Τσάκαλου γεννηθείς το 1902 και η γυναίκα του Παρασκευή Βρύζα κόρη του Χρήστου Βρύζα γεννημένη το 1900 στην Αν. Θράκη


Η δέυτερη εκδοχή θέλει ως γενάρχη των Κυριακαίων τον Αναστάση Τομαρά (Τάτσης), ο οποίος γεννήθηκε  στην περιοχή των Αγράφων. Ο Τάτσης Τομαράς ήταν ληστής της περιοχής και η προφορική παράδοση λέει πως είχε σκοτώσει 99 Τούρκους μέχρι περίπου το 30ο έτος της ηλικίας του. Εκείνο τον καιρό, ο Τάτσης, γνωρίζοντας προσωπικά τον Πατροκοσμά (Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός) του ζήτησε ένα τρόπο για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες του, έτσι ώστε να μπορέσει να κάνει οικογένεια. Ο Πατροκοσμάς ακούγοντας τα εγκλήματα που είχε διαπράξει, τον συμβούλευσε να φυτέψει ένα περιβόλι με φρούτα και λαχανικά, τα οποία θα μοίραζε στον κόσμο. Επιπλέον, έμπηξε στο έδαφος δύο ξύλα, τα οποία συγκρατούσαν μια αλυσίδα, και είπε στον Τάτση πως όταν κοπεί η αλυσίδα μόνη της τότε θα έχουν συγχωρεθεί οι αμαρτίες του. 



Ο Γιώργος Κυριάκου γιος του Αναστάση Κυριάκου απο την Κοκκαλού με τη γυναίκα του Αικατερίνη Νάκα

Μετά από καιρό, αφού ακολούθησε την εντολή του Πατροκοσμά και μοίραζε στους διαβάτες τους καρπούς από το περιβόλι του, πέρασε μια μέρα και ένας Τούρκος, τον οποίο φώναξε ο Τάτσης για να τον φιλέψει. Ο Τούρκος, όντας βιαστικός, αρνήθηκε μιλώντας του άσχημα. Ο Τάτσης δεν άντεξε την προσβολή και σκότωσε τον Τούρκο λέγοντας: «εννενήντα εννιά και ένας εκατό». Εκείνη την στιγμή η αλυσίδα του Πατροκοσμά κόπηκε. Ο Τάτσης σαστισμένος έτρεξε να τον βρει για να του αναφέρει πως υπέπεσε εκ νέου στο ίδιο αμάρτημα, αλλά και το παράξενο γεγονός με το κόψιμο της αλυσίδας. Αφού τον βρήκε και του ανέφερε τα όσα είχαν συμβεί, εκείνος ζήτησε να πάνε για να δει το πτώμα του Τούρκου. Όταν έφτασαν στο περιβόλι, βρήκαν πάνω στο πτώμα ένα φιρμάνι προς τον Πασά των Ιωαννίνων, το οποίο έλεγε πως πρέπει να καούν δεκατέσσερα χωριά της Πίνδου. Έτσι, ο εκατοστός φόνος έσωσε τις αθώες ψυχές των ανθρώπων που κατοικούσαν σε εκείνα τα χωριά. Ύστερα από αυτά, ο Τάτσης Τομαράς απέκτησε από τον γάμο του τρεις γιους. Ο πρώτος, λόγω του ότι ήταν «πικρός» σαν άνθρωπος, πήρε το παρατσούκλι και ονομάστηκε Φαρμάκης, ο δεύτερος ήταν αδύνατος και ψηλός και έτσι ονομάστηκε Κυριάκος από το «κερί» και ο τρίτος διατήρησε το όνομα του πατέρα του, Τομαράς. Αυτές λοιπόν είναι οι δύο εκδοχές σχετικά με την καταγωγή της φάρας των Κυριακαίων.



Ο Μήτρος Κυριάκου γιός του Αναστάση Κυριάκου και τη Ρήνω Βαλέρα με τη γυναίκα του Βασίλω Μπουντούνη και την αδερφή του Μαρία Κυριάκου συζ. Κων/νου Κούτρα



Η ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ 
ΚΑΙ Ο ΔΙΑΣΚΟΡΠΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Έπειτα από τα γεγονότα στην Ήπειρο, οι Κυριακαίοι κατάφεραν με την βοήθεια του Κατσαντώνη, να κινηθούν πάλι προς τη νότια Πίνδο και τα Άγραφα, απ’όπου είχαν ξεκινήσει. Γύρω στα 1810-20 έφυγαν προς την περιοχή της Ανατολικής Θράκης, όμως δεν γνωρίζουμε το πότε έφτασαν και τι συνέβη κατά τη διάρκεια της μεγάλης αυτής μετακίνησής τους. Παρ’όλα αυτά σίγουρα το 1840-45 βρίσκονταν εκεί και υπέστησαν μεγάλο χαλασμό από ομάδα ατάκτων τούρκων. Κάποια οικογένεια εγκαταστάθηκε τότε μόνιμα στην περιοχή όπου ακόμα βρίσκονται εκεί παρότι κάποιοι απο αυτούς αγνωούν το γεγονός . Επιπλέον, γνωρίζουμε πως εκεί  τρια αδέρφια Κυριακαίοι, ο Βασίλης, ο Αναστάσης και ο Αντώνης, δημιούργησαν ένα μεγάλο τσελιγκάτο το οποίο κράτησε μέχρι τα 1860 περίπου. Τότε έφυγε η οικογένεια του Βασίλη προς την κεντρική Ελλάδα φτάνοντας μέχρι την περιοχή της Θήβας, απ’ όπου και γύρισαν στην Κεντρική Μακεδονία μερικά χρόνια αργότερα λόγω των ζωοκλεπτών που μάστιζαν την Κεντρική Ελλάδα. Στη Μακεδονία ξεκαλοκαίριαζαν στα βουνά του Γράμμου και ξεχείμαζαν στη Συκιά Χαλκιδικής. Ο Βασίλης ή Κυριακοβασίλης  παντρεύτηκε την Αργύρω Κούτρα και έκαναν μαζί τον Χρήστο, ο οποίος εγκαταστάθηκε στην Νέα Απολλωνία, τον Αναστάση ή Τακούλα που παντρέυτηκε την Σωτήρω Μπαμπαλή και τα παιδιά τους εγκαταστάθηκαν στην Κοκκαλού και τη Νεα Απολλωνία, τον Γιώργο, που εγκαταστάθηκε στο Κιλκίς, και τους Αντώνη, Κωσταντή και  Βασίλη (που άλλαξε το επώνυμό του σε Βασιλείου), οι οποίοι εγκαταστάθηκαν και δημιούργησαν το χωριό Κυριακαίικα κοντά στο Κιλκίς. Επιπλέον, είχε και τρεις κόρες, οι οποίες παντρεύτηκαν με Τζόγκα, Φλώρο και Μπίκο στην κεντρική Μακεδονία.


Ο γάμος του Θανάση Κυριάκου και της Χρύσω Πιστόλα το 1950 στο Χρυσοχώρι Καβάλας. Στη φωτογραφία είναι πρώτη η Παρασκευή Βρύζα σύζυγος του Μήτρου Κυριάκου, Αργυρω Κυριάκου συζ Κων/νου Δαλακούρα, Θανάσης Κυριακου, Χρύσω Πιστόλα, Μαρία Κυριάκου συζ. Ράπτη, Ρήνιω Κυριακου συζ Μουτσιάνα και Ζωή Κυριάκου συζ. Γασδαρη


Οι οικογένειες του Αναστάση και του Αντώνη μετακινήθηκαν στην περιοχή του Ντοσπάτ, βόρεια της Δράμας, όπου και έφτιαξαν νέο «οτζάκι» αποτελούμενο από πολλές οικογένειες και μεγάλο αριθμό προβάτων. Ο Αντώνης ύστερα από μικρό χρονικό διάστημα  χώρισε το τσελιγκάτο και έφυγε πάλι προς την Αν. Θράκη. Εκεί το 1888 τον σκότωσε κάποιος τούρκος αγροφύλακας και έτσι διαλύθηκε το οτζάκι του. Ο Αντώνης είχε παντρευτεί τη Λένω Κοντοδήμου, γνωρίζουμε μόνο πως απέκτησαν δέκα κορίτσια, τα οποία, όταν σκοτώθηκε, ήταν ήδη παντρεμένα. Το ένα εξ αυτών ήταν παντρεμένο με Τσιλιγγίρη που ήταν σμίχτης στο τσελιγκάτο του Κυριακ΄Αναστάση.


Η οικογένεια του Αλεξη Κυριάκου. Ο Αλεξης Κυριάκου ηταν γιος του Χρηστου Κυριάκου και της Γιαννουλας Μπαμπαλή. Γεννήθηκε στο Ντουσπατ της Βουλγαριας το 1888. Στη φωτογραφία ειναι με τα παιδια του Μιχαλη, Γιαννουλα και Λενω.


Ο ΚΥΡΙΑΚ΄ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Ο πρόγονος των Κυριακαίων της Θράκης της Βουλγαρίας αλλά και της Μακεδονίας στην περιοχή της Καβάλας και των Σερρών ήταν ο Αναστάσης Κυριάκος, τον οποίο και αποκαλούσαν Κυριακ΄Αναστάση. Γεννήθηκε γύρω στα 1820 και παντρεύτηκε περί τα 1850 την Βασιλική Τζόγκα με την οποία απέκτησε πέντε αγόρια και πέντε κορίτσια.

Ο Χρήστος  ή Κράβας  παντρεύτηκε τη Γιαννούλα Μπαμπαλή και απέκτησαν δύο αγόρια και ένα κορίτσι. Τα Αγόρια ήταν ο Αλέξης που παντρεύτηκε τη Στεργιανή Κιτσονασούλα και απέκτησε τέσσερις γιούς και δύο κόρες. Ο Κωσταντής πήρε γυναίκα από το σόι των Αθανασουλαίων και απέκτησαν ένα κορίτσι. Επιπλέον εκτός από τον Αλέξη και τον Χρήστο είχαν και μια κόρη η οποία παντρεύτηκε Γατσέλο στην περιοχή των Σερρών γύρω στα 1919-21. Ο Αλέξης και ο Κωσταντής εγκαταστάθηκαν αρχικά στη Λεύκη Καβάλας όπου και ξεχείμαζαν απο το 1935  και το 1970 μεταφέρθηκαν στην Καρβάλη Καβάλας.


Ο γάμος του Μιχάλη Κυριάκου και της Μαρίας Ρόιδου το 1954 στην Λεύκη Καβάλας


Ο Αλέξης παντρεύτηκε τη Μαρία Τσάκαλου  και απέκτησαν μαζί τρία αγόρια και τρία κορίτσια. Τα αγόρια ήταν ο Αναστάσης ο οποίος παντρεύτηκε την Ρίνω Βαλέρα και εγκαταστάθηκε στην Διαλαμπή Ροδόπης, τον Χρήστο που παντρεύτηκε την Αναστασιά Λεπίδα και εγκαταστάθηκαν στο Αγίασμα Καβάλας και τον Μήτρο ο οποίος παντρεύτηκε την Παρασκευή Βρύζα και εγκαταστάθηκαν στο Χρυσοχώρι Καβάλας. Τα κορίτσια ήταν η Βασιλ’κού η οποία παντρεύτηκε τον Νάσιο Κοψίδα και τα παιδιά τους εγκαταστάθηκαν στη Νεα Καρυά Καβάλας, η Χάιδω που παντρεύτηκε τον Νικόλα Αθανασούλα και εγκαταστάθηκαν στο Κάρλοβο της Βουλγαρίας και η μικρότερη η Ρίνω παντρεύτηκε τον Βασίλη Τριάντη και τα παιδιά τους εγκαταστάθηκαν στη Συκοράχη Εβρου.

Ο Βασίλης ή Ότσας πήρε γυναίκα από το σόι των Λαππαίων και οι απόγονοι του κατοίκησαν στην Σιπκα και στη Στάρα Ζαγόρα της Βουλγαρίας.

Ο Θανάσης  παντρεύτηκε την Αργύρω Μπάτζιου απο την οποία σώζονται σήμερα και οι περισσότερες πληροφοριες σχετικά με τις ρίζες μας. Ο Θανάσης, πέθανε νέος, δεν απέκτησε παιδιά και πήρε ψυχοπαίδι τον μικρότερο γιό του αδερφού του Αλέξη, τον Μήτρο.


Ρινιω Κυριακου ( συζ. Μουτσιανα) Χρυσω Πιστολα ( συζ Θανάση κυριακου) Μαρια Κυριακου ( συζ Ραφτη) και Ζωή Κυριάκου ( συζ Γασδαρη)


Ο Γιάννος παντρεύτηκε τη Γιαννούλα Ρέστα και απέκτησαν μαζί τρία αγόρια και τρία κορίτσια. Τα αγόρια ήταν ο Γιώργος , ο Μήτρος, ο Στέργιος και εγκαταστάθηκαν στο Φλάμπουρο Σερρών τα κορίτσια ήταν η Βασιλική που παντρεύτηκε με Γεωργού, η Ευαγγελία με Πάνο και η Μαρία με Μαριόλα.

Η Παναϊού παντρεύτηκε κάποιον Κοτζαμπάση γύρω στα 1880.

Η Αργύρω  παντρεύτηκε τον Γιάννο Χλιάρα.

Η Μαρία παντρεύτηκε τον Κων/νο Κοταρέλο το 1885 και τα παιδιά τους εγκαταστάθηκαν στα χωριά της Ξάνθης.

● Η Λένω  παντρεύτηκε με Καρυώτη.

● Η Ρίνω ή Ρούσα πέθανε ανύπαντρη το 1894.


Οικογενεια του Αλεξη Κυριακου του Χρηστου στη Λεύκη Καβαλας. Με τη σειρά : Aλεξης Κυριακου, Στεργιανη Κιτσονασουλα, Κωσταντω Κουτρα (συζ χ.Κυριάκου), Μαρια Μπατζιου (συζ Γ. Κυριάκου), Αναστασιά Κυριακου κορη του Κωσταντη Κυριάκου και συζ Αποστολη Μπατζιου, Γιαννουλα Κυριάκου (συζ Μπλετσα) και Λενω Κυριάκου συζ. Κλειτσιωτη Σταύρου

Η οικογένεια του Κυριακ΄Αναστάση παρέμεινε στο Ντοσπάτ και ο ίδιος αγόρασε το λιβάδι στην περιοχή, τα καλύβια μάλιστα ήταν σχεδόν πάνω στα σύνορα της τότε Βουλγαρίας-Τουρκίας από την πλευρά του τουρκικού εδάφους. Για χειμαδιό, μέχρι το 1894, είχε κάποιο τσιφλίκι  κοντά στον Πολύγυρο Χαλκιδικής και πολλές φορές σύμφωνα με τους γέροντες νοίκιαζε και βοσκοτόπια από Μονές του Αγίου Όρους, τα οποία πλήρωνε συνήθως με τυριά, κασέρια και μαλλί των προβάτων, όπως συνήθιζαν να κάνουν και άλλοι τσελιγκάδες της περιοχής. Το 1894 το καλοκαίρι, μια ομάδα Βουλγάρων πέρασε τα σύνορα και έκαψε ένα τούρκικο χωριό που βρισκόταν κοντά στα καλύβια στο Ντοσπατ. Τότε οι τούρκοι, αφού συνέλαβαν τον Κυριακ΄Αναστάση θεωρώντας τον συνένοχο στην πράξη των βουλγάρων, τον σκότωσαν και προσπάθησαν να συλλάβουν και τα παιδιά του, τα οποία πέρασαν προς τη Βουλγαρία για να σώσουν τις οικογένειες τους.

Τα τρία αδέρφια (Αναστάσης, Βασίλης, Αντώνης) είχαν και τέσσερις αδερφές από τις οποίες γνωρίζουμε μόνο για τις δύο. Η μεγαλύτερη ήταν παντρεμένη με τον Γιάννο Χατζόπουλο(Χατζηγιαννάκο), πατέρα του τσέλιγκα Χατζηχρήστου και η δεύτερη ήταν παντρεμένη με κάποιον Κουρκούτα στη Βουλγαρία.


Ο Αλεξης Κυριάκου (αριστερα) με το γιο του Χρηστο και τη γυναικα του Στεργιανη Κιτσονασουλα στη Λεύκη Καβάλας


 ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Το άρθρο όπως και όλη η έρευνα βασίστηκε πάνω σε μαρτυρίες των γερόντων. Δεν θα μπορούσαν να λείπουν και κάποιες από αυτές αποσπασματικά. Η παλαιότερη μαρτυρία είναι από την Αργύρω Μπάτζιου, η οποία ήταν σύζυγος του Θανάση Κυριάκου. Είχε γεννηθεί το 1869 και απεβίωσε το 1972 στο Χρυσοχώρι Καβάλας. Τα εγγόνια και δυσέγγονα της φρόντισαν να σώσουν κάποιες από τις ιστορίες που μολογούσε “η βαβά η Αργύρω” όπως την έλεγαν. Αυτές οι πληροφορίες πέρασαν σε εμένα μέσω του δυσέγγονου της, Ζήση Κυριάκο που ζει στην Κομοτηνή, ο οποίος με βοήθησε πολύ στην συγκεκριμένη έρευνα.  Πληροφορίες όμως έχουμε και από νεότερους της βαβάς Αργύρως που είχαν ακούσματα από τους γεροντότερους.

Αργύρω Μπάτζιου 1869-1972 ( συζυγος Θανάση Κυριάκου) 

Η βαβά η Αργύρω έλεγε χαρακτηριστικά: «Οι Κυριακαίοι έφευγαν απ΄τ΄ Άγραφα κι ήρθαν εδώ απάν.  Σόεψαν δυό βολές με τς Τζογκαίοι, μίνια στα χρόνια τ΄Κατσαντώνη και μίνια με ν΄πεθερά μ απού΄ταν απ΄τς Τζογκαίοι. Τον είχαν σόι τον Κατσαντώνη και τς βόηθ’σε κι έφευγαν από κει. Τον πεθερό μ΄τον έλεγαν Αναστάση και τον πατέρα τ’ Αλέξη Κυριάκο»


Αθανασιος Κυριάκου γιος του Χρηστου Κυριακου και της Αναστασιας Λεπίδα

Βαγγελή Κυριάκου 1924-2008( συζυγος Νικόλα Φλωροκάπη)

Ο Κυριακ΄Αναστάσης ήταν τρία αδέρφια κι είχαν και δυο αδερφάδες. Η μίνια ήταν η Χατζήγιαννάκαινα η μάνα τ΄ Χατζηχρήστου. Όντα πήγαμαν στο Χατζηχρήστο εμείς, αντάμα με τς Καραλαίοι, ο Χατζηχρήστος τον σόευε τον πατέρα μ΄και τ΄μάνα μ΄ ν΄έλεγε νύφ΄. Τότε έμαθα ότις η Χατζηγιαννάκαινα ήταν αδερφή τ΄προσπαππούλη τ΄Αναστάση. 

Αυτήν η Χατζηγιαννάκαινα είχε βαφτίσει πόσα γκζάνια. Κι έλεγε «σαράντα βαφτήσια ένα χατζηλίκι». Όπ΄άκ’γε γένν’σε καμίνια, πάν’γε και κέρναγε το γκζάνι κι άμα δεν είχαν τάξει σε καέναν να γένει νονός, το βάφτ΄ζ΄αυτήν. Γέρασε κι είχε κόκκινον μπόχο στο κεφάλι. Δεν έβαλε μαύρον. Όντα πήγαμαν εμείς εκεί, είχε χρόνια πεθαμένη αλλά τα μολόγαγαν οι ν΄φαδες τς κι οι γειτόν’σες.




Η Λαμπρινη Κυριακου (το γενος Σουλτογιαννη). Ηταν η πρωτη συζυγος του Γιωργου Κυριακου απο την Κοκκαλου η οποια πέθανε σε νεαρη ηλικία. Στη φωτογραφία ειναι με τα παιδια της Κωνσταντίνο και Αναστασιο Κυριάκου και πιθανόν τα αδερφια της Σουλτογιανναιοι. Η φωτογραφία ειναι γυρω 1927



Μολόγαγε ο πατέρας μ΄( Αναστάσης Κυριάκου 1887-1974) «τον παππού τ΄τον Κυριακ΄Αναστάση παν οι τούρκοι στα καλύβια και τον πήραν να παν να τον χαλάσουν και ήταν τόσο ψ΄λός π΄ξεχώρ’ζαν οι πλάτες τ΄ απ΄ τς τούρκοι. Εκεί π΄τον χάλασαν, χάλευαν να λάβουν και τα παιδιά τ΄να τα πιάσουν αλλά είχαν φύβγει στ΄ Βουργαρία. Δεν τς άφ’καν ούτε να τον θάψουν. Ύστερα από τρία τέσσερα χρόνια κατάκατσε το κακό με τς τούρκοι και πέρναγαν βλάχοι (σαρακατσάνοι) καραβάνι από κει. Στο καραβάνι στο οτζάκι εκιό ήταν και η αδερφή τ΄ απ΄ ν’ είχαν οι Κουρκουταίοι. Είπαν οι τζομπάν’δες ότις είναι κατ΄ απ΄ το γκεφύρι, στο γκεφύρι απ΄κατ’ τον χάλασαν, κάτι βλάχ’κα σκτιά και ένα κ’φάρι, αυτήν είχ΄ ακούσει για τον αδερφό τς και κατάλαβε ότις είν΄ αυτός. Πήρε το τσαπάκι από΄βγαναν τ΄ρίζα απ΄τα λάπατα και πάει έμασε το κ’φάρι και τα σκτιά τ, έσκαψε και τα ‘θαψε ουδ΄ εκεί. Στο Ντουσπάτ΄ δε ματα παν οι Κυριακαίοι κανιά βολά κοντά.


Αναστασης Κυριάκου γιος του Αλεξη Κυριακου και της Μαριας Τσακαλου - Γεννήθηκε το 1887 στο Ντουσπατ της Βουλγαριας 



Μαρία Κυριάκου 1933-2016 (συζ. Κών/νου Κούτρα)

Ενα οτζάκι Κυριακαίοι τς ήταν γυρβολιά απ΄τα Γιάννενα. Εκεί έστειλε ο πασάς να πιάσουν οι τούρκ΄ τα κορίτσια να τα παν΄στο σεράι τ΄. Παραφύλαξαν οι άντρες κι έπιασαν τς τούρκοι και τς έγδαραν. Τότε ένα παιδί απο κιά πό΄πιασαν τς τούρκοι τον είπαν Τομαρά. Απο κιόν΄ βήκαν οι Φαρμακαίοι κι απο κιο τς είχαμαν σόι. Κοντά έφευγαν οι Κυριακαίοι. Τς βόηθ’σε ένας Τζόγκας καπετάνιος, ήταν πρώτα ξαδέρφια. Όντα ήρθαν απαν΄, ο παππούς τ΄ παππούλ΄ τ΄ Αλέξη είχε πεθάνει, αλλά η γ’ναίκα τ΄ η Μπουζάνα ν΄ ήταν. Ν΄έλεγαν Μπουζάνα γιατί ήταν όμορφη κι άσπρη σαν το μπούζι. Ο πατέρας τ΄παππούλη τ΄Αλέξη έφκιασε το οτζάκι στο Ντουσπάτι. Τα χειμαδιά τα ‘ταν σ’ν Κασσάντρα. Εκεί στα χειμαδιά, στο κονάκι μέσα είχε σκαμμένο σαν αμπάρι με σανίδια κι έβανε τς λίρες όντα πούλ’γε τ΄αρνιά τα κασκαβάλια κλπ. Τ΄ χρονιά π΄ τον σκότωσαν, κίν’σαν απ΄τα χειμαδιά να βγουν απάν’ και τς παράδες τς άφ’κε εκεί. Τού ‘πε η γ’ναίκα τ΄ (Βασιλική Τζόγκα) να τς πάρει κοντά τς κι αυτός τς αποκρέθ’κε «και τ΄χρόν εδώ θα να ‘ρθουμε δεν τς πέρω». Βήκαν απάν. Πάν νια τσέτα βουργάροι κι έκαψαν το Ντουσπάτι, το χωριό. Ν΄άλλη την μέρα πάν στα καλύβια οι γερόντοι απ΄το χωριό και του ‘παν τ΄ Κυριακ΄Αναστάση να φύβγει. Ετοιμάζονταν οι τούρκοι να παν να τον χαλάσουν γιατί έλεγαν βόηθ’σε τς  βουργάροι να περάσουν δώθε. Εκιός δεν καταδέχονταν να φύβγει. Τον παρακάλεσαν τα παιδιά τ΄ να φύβγει κι οι άλλοι οι τζομπάν’δες αλλά δε δέχονταν. Έμασαν ότι πρόλαβαν ο κόσμος και πέρασαν στο βουργάρ’κο. Οι τούρκοι πάν πρώτα στ΄ άλογα. Οι βαλμάδες τς είηδαν απ΄τ΄αλάργα π΄πάν’γαν αρμάτωμενοι και καβαλίκεψαν από ΄να άλογο, έμασαν και τ΄άλλα και τα φευγάτ΄σαν. Οι τζομπάν’δες όμως δεν πρόλαβαν. Όντα τς είηδαν έμασαν τα πρότα να φύβγουν αλλά δεν πρόλαβαν. Λίγα πέρασαν πέρα. Εκεί τράβ’σαν και τ’φέκ’σαν έναν τζομπάνο Τσιλιγγίρη γαμπρό Κυριακαίικο και τον σκότωσαν. Ύστερα παν στο οτζάκι κι έπιασαν τον Κυριακ΄Αναστάση και τον πάν’γαν. Εκιος όταν τον πήραν έβαλε τα χέρια στο σλιάφι κι ό,τι λάβαινε τ’ απέταγε καταή για ν΄αφήκει σ’μάδια να τον λάβουν τα παιδιά τ΄, να ξέρουν που τον έχουν. Παν τον χάλασαν αλλά δεν μπόρ’γαν να παν τα παιδιά τ΄ γιατί παραφύλαγαν για να τον πιάσουν.



Ο Θόδωρος Κυριακου με τη γυναικα του Γιαννούλα Μπανιώτη

  
Βαγγέλης Κυριάκου Κυριακαίικα Κιλκίς

Πρόγονος μας ήταν ο Τάσος Τομαράς (στην περιοχή μας όλοι τον ξέρουν ως Τάτσο Τομαρά). Έζησε την εποχή του Πατροκοσμά με τον οποίο ήταν φίλοι. Ήταν ληστής και λέγεται ότι ως το 1750 είχε σκοτώσει 99 Τούρκους. Αφού έφτασε σε ηλικία γάμου ζήτησε από τον Πατροκοσμά να τον συμβουλεύσει πώς θα μπορούσαν να συγχωρεθούν οι αμαρτίες του, ώστε να μπορέσει να κάνει οικογένεια. Εκείνος τον ρώτησε πόσους έχει σκοτώσει και πήρε την απάντηση 99. Τότε τον συμβούλευσε αφενός να δώσει το χρυσό που μάζευε από τις ληστείες στον κόσμο και αφετέρου να φυτέψει ένα χωράφι με λαχανικά και καρπούζια για να μοιράζει στον κόσμο.  Τοποθέτησε τότε μια αλυσίδα στο χώμα συγκρατώντας την με δυό ξυλάκια. Όταν θα κοπεί η αλυσίδα μόνη της, του είπε, τότε να έρθεις να με βρείς γιατί θα έχουν συγχωρεθεί οι αμαρτίες σου. Κάποια μέρα περνούσε από το χωράφι ένας Τούρκος και ο Τάτσος Τομαράς τον φώναξε για να του προσφέρει ένα καρπούζι. Ο Τούρκος όμως αρνήθηκε και του μίλησε άσχημα. Εκείνος όντας τόσα χρόνια ληστής και έχοντας σκοτώσει τόσους δεν άντεξε την προσβολή και σκότωσε τον Τούρκο πυροβολώντας τον. Ξεκίνησε να πάει να βρει τον Πατροκοσμά για να του αναφέρει ότι υπέπεσε εκ νέου σε αμάρτημα. Περνώντας από το σημείο που βρισκόταν η αλυσίδα διαπίστωσε πως ήταν κομμένη. Εξεπλάγη τότε και μιλώντας με τον Πατροκοσμά του ζήτησε να δει το πτώμα του Τούρκου. Ψάχνοντας βρήκαν ένα φιρμάνι που πήγαινε ο Τούρκος στον πασά των Ιωαννίνων (και μιλάμε για κείνον που ήταν πασάς ΠΡΙΝ τον Αλή πασά) όπου του έλεγε να κάψει 14 χωριά της περιοχής των Αγράφων και του Σουλίου, που έως τότε είχαν μια πιο ευνοϊκή  μεταχείρηση. Άρα λοιπόν σκοτώνοντας τον συγκεκριμένο Τούρκο, που ήταν αγγελιοφόρος, έσωζε τους Σαρακατσαναίους της περιοχής, οπότε ήταν καλή και όχι κακή πράξη γι’ αυτό έσπασε η αλυσίδα και συγχωρέθηκαν οι αμαρτίες του. Τότε η περιοχή αυτή είχε πολλούς Σαρακατσαναίους. Λέγεται ότι έμεινε από τότε μια κατάρα και για 7 ζωνάρια μετά τον Τάτσο Τομαρά σκοτονώταν ένα μέλος της οικογένειάς του, πάντα από όπλο, πράγμα που είχε παρατηρηθεί από τους γηραιότερους.Από το γάμο του απέκτησε 3 γιούς: ο πρώτος επειδή ήταν πολύ «πικρός» σαν άνθρωπος και ονομάστηκε Φαρμάκης στο επώνυμο, ο δεύτερος ήταν αδύνατος και ψηλός, ξερακιανός σαν «κερί» και ονομάστηκε Κυριάκος και ο τρίτος διατήρησε το όνομα Τομαράς.

Οι Κυριακαίοι ζούσαν στην περιοχή της Ηπείρου (Σούλι) και δήλωναν τα πρόβατα εκεί. Έφυγαν από το Σούλι αναγκαστικά επί Αλή πασά ο οποίος ήρε τις ελαφρύνσεις. Σε συνεννόηση με τον Κατσαντώνη και με τη βοήθειά του έφτασαν στη Φιλιππούπολη όπου αγόρασαν κτήμα εκτάσεως 15.000 στρεμμάτων. Η περιοχή όμως δεν τους άρεσε γιατί είχε πολλές τριανταφυλλιές με αποτέλεσμα να αγκιλώνονται τα πρόβατα στη βοσκή. Έτσι έφυγαν και πήγαν στη Θεσσαλία δηλαδή στην Ελλάδα γιατί τότε τα όρια ήταν ως τη Θεσσαλία. Στη Φιλιππούπολη έμειναν 2-3 οικογένειες, οι απόγονοι των οποίων βρίσκονται πιθανώς ακόμη εκεί. Στη Θεσσαλία αντιμετώπισαν ένα νέο πρόβλημα όμως: οι Θεσσαλοί τους αποδεκάτισαν το βιός τους καθώς έκλεβαν τα πρόβατα τους σωρηδόν σε σημείο που πια δεν υποφερόταν. Έτσι πέρασαν στη Μακεδονία. Τα καλοκαίρια πήγαιναν στο Γράμμο και το χειμώνα διαβιούσαν στη Συκιά Χαλκιδικής και στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Απολλωνίας της Θεσσαλονίκης.



Ο γαμος της Μαριας Κυριάκου με τον Γιώργο Ράφτη. Στη φωτογραφια πρωτος ειναι ο ξάδερφος της Αλεξης Κυριακου, διπλα ο σύζυγος της, μετά ο αδερφος της Θανασης Κυριακος και ο παππους με τη γιαγιά τ΄ γαμπρου


Γιάννος Τσάκαλος

Εμείς οι Τσακαλαίοι δεν είμασταν πάντα Τσακαλαίοι. Είμασταν Κυριακαίοι. Αυτό ήταν το επίθετο μας. Κι ένας απ΄αυνούς ( Κυριάκος), νιο παιδί, γίν’κε τζομπάνος, τον πήρε ένας κηχαϊάς να τ΄φ’λάει τα πρότα. Τότε έπρεπε να χουιάζει ο τζιομπάνος για να προγκάν’ οι λύκοι. Κι αυτός, δύσκολα μπόρ’γ΄ο λύκος να τ΄πάρει πρότο. Άκ’γ΄ο κόσμος πώς χούιαζε κι έλεγαν χουιάζει σαν τσακάλι και τον είπαν Τσάκαλο.

Μήτρος Κυριάκου 1926-2016

Όντα χάλασαν τον Κυριακ΄Αναστάση, είχαν σκοτώσει και τον αδερφό τ΄ τον μ’κρότερον και η μάνα τς ν΄ήταν ακόμα, έζγε. Ήταν πολύ τρανή. Κάθονταν, είχε γκ’βαρομαζωχτεί και μοιριολόγαγε κι έλεγε «τα δυό μ΄τα παιδάκια τ΄αδίκουφονεμένα» . Τότε το΄βγαλαν και τραγούδι. Το τραγούδι το ‘λεγε ο πατέρας μ΄αλλά δεν το θ’μάνταν ολόκληρο και το 1958-60 πού ‘ρθαν οι Βιδ’ραίοι , μ΄τού ‘πει ο γέροντας ο Βιδούρας, αυτοίν πάν στ΄εκιά τα β’νά στο Ντουσπατ΄ ύστερα. 

Το τραγούδι έλεγε :

χαλάσανε τρια μπατζιά και τρια τσελιγκάτα
χαλάσαν και το κηχαϊά τον Κυριακ΄Αναστάση 
που τ΄άκουσες που το μαθες αυτό ρε παλικάρι
το λέει η Μπουζιάνα χλιβερά και παραπονεμένα 
που της χαλάσαν δυο παιδιά τα τούρκικα τ΄ασκέρια .


Οικογένεια Νικολα Αθανασουλα. Με τη σειρα : Γιαννος Αθανασουλας, Νικολας Αθανασουλας, Χαιδω Κυριάκου, Γιαννουλα Μωραιτη, Γεωργία Μπικου και Χρυσω Αθανασουλα


Όπως ανέφερα και στην αρχή του άρθρου όλη η έρευνα βασίστηκε πάνω στην προφορική παράδοση. Το κατά πόσο έχει αλλιωθεί και ποια στοιχεία έχουν διατηρηθεί ακέραια δεν μπορεί κανείς να γνωρίζει με σιγουριά. Αν όμως κάποιος από τους αναγνώστες γνωρίζει κάτι παραπάνω, ακόμα και το ελάχιστο, θα ήταν μεγάλη βοήθεια στην ολοκλήρωση της συγκεκριμένης έρευνας, η οποία συνεχίζεται. Θελώ να ευχαριστήσω τα Πορτραίτα των Σαρακατσαναίων και τον κ. Κολοβό που δίνει χώρο σε όλους εμάς, ειδικούς και ερασιτέχνες, να “εκθέτουμε” και να μοιραζόμαστε όλα όσα έχουμε μάθει για το σνάφι μας και την ιστορία αυτών των ανθρώπων που δεν υποτάχθηκαν  ποτέ στους κατακτητές. Ευχαριστώ θερμά και τα άτομα που με βοήθησαν στην αναζήτηση πληροφοριών για τις ρίζες μας και ιδιαίτερα τον θείο μου, Ζήση Κυριάκο ο οποίος είχε ήδη καταγράψει στο παρελθόν την προγιαγιά του Αργύρω η οποία, αν και πέθανε σε πολύ μεγάλη ηλικία, θυμόταν με λεπτομέρειες την κάθε ιστορία των σαρακατσάνων που άκουσε ή έζησε. Επιπλέον θέλω να ευχαριστήσω την Μαρία Κατσαβέλη που μου έδωσε πληροφορίες για το γεννεαλογικό δέντρο των Κυριακαίων της κεντρικής Μακεδονίας αλλά και για τις μετακινήσεις τους στα χρόνια του νομαδισμού.


Μήτρος Κυριάκου - Καβάλα 1932